(ژباړه)

پوښتنه:

السلام علیکم ورحمت الله وبرکاته!

زموږ په کتابونو کې بېوزله یا فقیر داسې تعریف شوی: که یو څوک د دومره مال څښتن نه وي چې خپلې اساسي اړتیاوې لکه ډوډۍ، لباس او د اوسېدو ځا برابر کړي، فقیر بلل کېږي. داسې کس ته زکات ورکول کېږي.

البته نورې اړتیا هم شته چې اساسي اړتیاوو ته نېږدې دي. اسلامي دولت هغه د مسلمانانو له بیت المال څخه پوره کوي. لکه علم، د واده لپاره اعانه او لګښت ورکول او د درملنې لپاره زمینه برابرول؛ خو زموږ په ژوند کې چې اسلامي دولت نشته، چې دغه اړتیاوې په اساسي ډول پوره کړي. نو پوښتنه دا ده: ایا کېدایشي چې غیر ضروري اړتیاوې له زکات څخه پوره شي؛ البته لاندې ستونزو ته په کتو:

۱-    د دغو اړتیا د پوره کېدو لپاره د اسلامي دولت نشت

۲- د ځینو فقهاوو قولونه موجود دي چې هغه په ټاکلو شرایطو سره جایز ګڼي.

۳- یاد ضرورتونه مالي ستونزې نه دي، خو اساسي اړتیاوو ته نېږدې دي.

  نو که موږ هغه فقهي رایه چې د دغو اړتیا د پوره کولو لپاره د زکات ورکړه ده، پیروي وکړو، په دغه صورت کې ایا له تبني څخه مو مخالفت کړی؟

ځواب:

وعلیکم السلام ورحمت الله وبرکاته!

موږ د زکات مستحق فقیر تعریف کړی، هغه څوک دی چې د داسې مال څښتن وي چې اساسي اړتیاوې یې پوره نه کړي. موږ دا څه د دلیلونو پر اساس وویل او د اقتصادي نظام په ۲۱۳ مه پاڼه کې داسې راغلي دي: «اسلام یوازې فقر د انسان لپاره معیار کړی دی، په هر ځای او هره طبقه کې چې دی. نو د اسلام له نظره فقر د اساسي اړتیاوو نه پوره کېدل دي. شریعت دغه اساسي اړتیاوې پر درېیو څیزونو محدودې کړې دي چې عبارت دي له: ډوډۍ، لباس او د اوسېدو ځای. په دې اړه الله سبحانه وتعالی فرمایلي دي:

﴿وَعلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لاَ تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَهَا لاَ تُضَآرَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلاَ مَوْلُودٌ لَّهُ بِوَلَدِهِ وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَلِكَ﴾ [بقره: 233]

ژباړه: د هغه چا چې زامن یې پیدا شوي وي (پلار) لازمه ده چې د مورګانو خوراک او لباس (څومره یې چې وس وي) په غوره ډول برابر کړي. هېڅوک تر خپل وس په ډېر لګښت مکلف نه دی. نه مور او نه هم پلار باید د خپلو زامنو له امله زیان ونه ویني. د زوی پر وارث دا څیزونه لازم دي.

او همدارنګه یې فرمایلي دي:

﴿أَسْكِنُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ سَكَنتُم مِّن وُجْدِكُمْ﴾ [طلاق: 6]

ژباړه: مطلقه مېرمنو ته په هغه ځای کې ځای ورکړئ چې خپله پکې اوسېږئ او وس مو وي.

ابن ماجه له ابي لاحوص نه روایت کوي چې رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلي دي:

«ألا وحقهن عليكم أن تحسنوا إليهن في كسوتهن وطعامهن»

ژباړه: باخبره اوسئ، د هغوی حق پر تاسو دا دی چې له هغوی سره د ډوډۍ او جامو په برخه کې احسان وکړئ.

یاد نصوص  پر دې دلالت کوي چې د شریعت له مخې اساسي اړتیاوې دا دي:

«ډوډۍ، جامې او د اوسېدو ځای.»

همدارنګه د مالونو د کتاب په ۱۹۷ یمه پاڼه کې مې ویلي: «فقیران هغه چا ته ویل کېږي چې د اساسي اړتیاوو لکه ډوډۍ، لباس او د اوسېدو ځای لپاره کافي مال ونه لري. نو که د یو کس مال د اساسي اړتیاوو لپاره حل اقل وي، فقیر بلل کېږي، چې هغه ته صدقه ورکول حلال دي.»

موږ په یاده مسله کې همدې ته ترجیح ورکوو.

بله پوښتنه که اسلامي دولت نه وي چې دا اړتیاوې پوره کړي، هو اسلامي دولت نشته، خو مسلمانان شته دي. اصل دا دی چې اسلام یې د دې لامل شي چې له خپل مال څخه په تبرع ډول له یادو اړمنو خلکو سره مرسته وکړي؛ نه د زکات له مال څخه. د زکات په مال دې له فقیرانو او بېوزلو کسانو سره مرسته وکړي او د اړمنو کسانو د تعلیم، واده او نورو ستونزو د مخنیوي لپاره دې د خپلو مالونو له نورو برخو څخه ورکړي.

خو که پوښتنه کوونکی د مجتهد او یا فقهي د رایې پیروي وکړي، چې د غیر اساسي ستونزو د حل لپاره د زکات په ورکړه قایل دی (علم، واده او درملنه) او زکات پر اساسي اړتیاوو لکه ډوډۍ، جامې او د اوسېدو پر ځای منحصر نه بولي، د هغه دغه پیروي له تبني سره مخالفت لري. خو موږ هغه ته د دغه عمل په وسیله اداري جزا نه ورکوو، یعنې هغه کس چې د زکات مال پر غیر اساسي اړتیاوو لکه زده کړې، واده او درمنله ولګوي، د هغه حساب له الله سبحانه وتعالی سره دی.

ستاسو ورور عطاء ابن خلیل ابوالرشته

ژباړه: بهیر «ویاړ»

(ژباړه)

پوښتنه
السلام عليكم ورحمة الله وبركاته!

زموږ قدرمن شیخ صاحب، الله تعالی مو برکت په نصیب کړه، علم مو زیات او بدني عافیت مو نصیب شه! غواړم  د نور سورت د تفسیر په هکله چې الله سبحانه وتعالی فرمايلي: أعوذ بالله من الشيطان الرجيم:

﴿وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاء اللَّاتِي لَا يَرْجُونَ نِكَاحًا فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ أَن يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِّجَاتٍ بِزِينَةٍ...﴾

ژباړه: هغه ښځې چې عمر پرې تېر وي او د نکاح هیله نه وي ورسره، نو که پړونی کېږدي هم څه وبال ورباندې نشته. په دې شرط چې خپل زینت ونه ښيي، خو که چېرې پړونی واغوندي ورته ښه ده. الله تعالی تر هر څه ښه اوري او ښه پوهېږي.

دغه ډول ښځې څوک دي؟ ځانګړي احکام يې کوم دي؟ که مطلب له "لا يرجون نكاحا" څخه د عمر تېرېدل وي، نو عمري کچه يې څومره ده؟ او که دغه حالت د بیولوژيکي بدني بدلون، چې ښځو ته مخکې کېږي، د دغه ایت شامل وي، نو دغه حالت نا امیدي ده او بیا په ځانګړي سن پورې اړه نه لري. الله دې تاسو ته غوره بدله او نصرت نصیب کړي!

ځواب

وعليكم السلام ورحمة الله وبركاته!

ستاسو د پوښتنې په اړه  له دغه ایت شریف څخه ﴿وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاءِ﴾ لاندې ټکو ته اشاره کېږي:

۱- لکه څرنګه چې پوهېږئ د تفسیر طریقه دا ده، چې لومړی د شرعي حقیقت، چې په نص کې راغلی استناد پرې کوو، که مو پیدا کړ هغه رااخلو او که مو پیدا نه کړ په عربي لغت استناد کوو؛ ځکه قران په عربي ژبه نازل شوی. لکه څرنګه چې الله متعال فرمايلي دي:

﴿وَإِنَّهُ لَتَنْزِيلُ رَبِّ الْعَالَمِينَ * نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ * عَلَى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ * بِلِسَانٍ عَرَبِيٍّ مُبِينٍ﴾ [شعراء: 92-95] ﴿إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ﴾ [یوسف: 2]

لکه څرنګه چې پوهېږو د تفسیر په اړه کوم شرعي نص نه دی راغلی؛ نو د (قواعد) په تفسیر کې په لغت استناد کوو. د قواعدو لغت د ښځو لپاره استعمالېږي چې مفرد يې قاعد ده؛ د بېلګې په توګه وایو إمرأة قاعد (متقاعده ښځه) نساء قواعد (متقاعده ښځه) او دلته د متقاعدې معنی د عمر تېرېدو په مفهوم دی او که إمرأة جالسة مو مطلب وي، د (قاعد) پر ځای قاعدة ذکر کېږي؛ نو "القواعد من النساء" هغو ښځو ته ویل کېږي، چې د عمر د ډېروالي په دلیل له واده پاتې وي.

یا به بل عبارت قواعد، ناتوانه او خوارځواکه ښځې دي، چې له حیض، زېږونې او واده پاتې وي، چې نه هغوی ته څوک علاقه ښيي او نه دوی چاته علاقه لري. هغوی ځوانې نه دي چې واده وکړي. له قواعد څخه موخه یوازې "یأسن" له حیض او زېږونې نا امیدې ښځې نه دي، لکه څرنګه چې وايي؛ د یاس( ناامیدی) عمر وروسته له څلوېښت او پنځوسو کلونو پيلیږي؛ خو دوی په دغو عمرونو کې مېړونو ته علاقه لري او مېړونه هم هغوی ته علاقه لري. په دغه ایت کې﴿وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاءِ﴾ زړې ښځې دي چې له حیض او زېږونې څخه لرې وي او د واده لپاره مینه او شوق و نه لري او نور هم هغوی ته علاقه و نه ښيي او قواعد ورته ویل کېږي.

په لغت او تفسیر کې د القواعد معنا توضیح:

لومړۍ: (قواعد) کله چې په ژبه کې د ښځو لپاره استعمال شي.

په عربي ژبه کې راغلي:

«وقَعَدَتِ المرأَةُ عَنِ الْحَيْضِ والولدِ تَقْعُدُ قُاعوداً، وَهِيَ قَاعِدٌ: انْقَطَعَ عَنْهَا، وَالْجَمْعُ قَواعِدُ» ښځه له حیض او بچي راوړلو څخه پاتې شوه او دغه کلیمه تل (قاعد) په معنی راځي او جمع يې هم قواعد دي. لکه څرنګه چې په قران کریم کې راغلي: (وَالْقَواعِدُ مِنَ النِّساء) زجاج د دغه ایت په تفسیر کې ويلي: هغوی له مېړونو څخه پاتې دي. ابن سکیت ويلي: ښځه چې له حیض لرې وي. ابوهیثم ويلي دي: قواعد د مونث له صفاتو څخه دی، او نشو ویلی، چې رجال قواعد، متقاعد نارینه. قواعد جمع قاعد ده او هغو ښځو ته ویل کېږي، چې د عمر د لوړ والي له امله ناستې وي. په عربي ژبه کې کله چې وغواړو ښځه ناسته ذکر کړو قَاعِدَةٌ  استعمالوو، چې جمع يې قواعد دي.

په تاج العروس ۹/۴۹ پاڼو کې راغلي دي:

د مجاز له نظره: «القاعد من النساء هغه ښځه چې له اولاد، حیض او مېړه څخه ناامیده وي او جمع يې قواعد دی.» ابن اثیر ويلي دي: «قواعد جمع قاعد دی، چې لوړ عمر لرونکې ښځې ته وايي او قاعد پرته له "ها" په کور ناستو ښځو ته وايي خو قاعِدةٌ يې فاعلي حالت دی چې عرب ورته قَدْ قَعَدَتْ قُعُوداً وايي او د فاعلي حالت جمع يې قواعد دي.»

دویم: په تفسیر کې د قواعد معنا:

په قرطبي تفسیر کې راغلي: (النور: ۶۰ )

د الله تعالی قول دی چې: (وَالْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ) الْقَوَاعِدُ او مفرد حالت قَاعِدٌ دی، پرته له (ها) چې نشتون يې په لوړ سن دلالت کوي او هغه ناتوانه ښځې ته ویل کېږي، چې له حیض او زېږونې ناامیده وي. د ډېری علماوو نظر داسې دی.

په نسفي تفسیر کې راغلي:

 «قواعد جمع قاعد او له هغو صفاتو دي، چې په ښځو پورې اړوند وي؛ لکه: حائضه چې د زېږونې او حیض څخه د لوړ عمر لرلو په دلیل پاتې وي او د هغوی حالت د آیت شریف مطابق دا دی چې واده ته علاقه ونه لري.»

درېیم: لنډه دا چې قواعد هغو زړو ښځو ته ویل کېږي، چې د لوړ عمر په دلیل له حیض او زېږونې پاتې وې او نه امیندواره کېږي او واده ته هم تمه ونه لري؛ نه هغوی د مېړه کولو ته علاقه لري او نه دوی ته څوک علاقه ښيې؛ یعنې له ټولو کارونو پاتې وي. هیله ده چې موضوع مې روښانه کړې وي.

ستاسو ورور عطا‌ء بن خلیل ابوالرشته

ژباړن: الهام پردېس

 عمرو بن شعیب له خپل پلار او هغه له خپل نیکه څخه روایت کوي، چې رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل:

«مُرُوا صِبْيَانَكُمْ بِالصَّلَاةِ لِسَبْعٍ، وَاضْرِبُوهُمْ عَلَيْهَا لِعَشْرٍ، وَفَرِّقُوا بَيْنَهُمْ فِي الْمَضَاجِعِ» (رواه ابو داود)

ژباړه: اولادونو ته مو په اوه کلنۍ کې په لمانځه  امر وکړئ. په لس کلنۍ کې یې (د لمانځه د ترک له امله) ووهئ او د ویده کیدو ځای یې جلا کړئ.

د حدیث شرحه

د ماشوم په ژوند کې د ماشومتوب مرحله ډیره مهمه ده. په دې مرحله کې د ماشوم د شخصیت اساس پوره کېږي او هغو افکارو او مفاهیمو ته ځیر کیږي، چې په راتلونکي کې ورسره مخ کیږي، یا نېکمرغه کیږي یا هم بدمرغه شخص ترې جوړیږي. ځیني وخت د پاخه عمر کسان وینو، چې ناروا کارونه کوي، له ځان څخه دا پوښتو چې څنګه دا عمل ترې کېږي؟

خو دا د حیرانتیا ځای نه دی، دا ټول اولاد ته د نه پاملرنې او پر وړاندې یې د مسوولیت نه اداینې له امله دي. پلرونو او ښوونکو ته ښایي چې له خپلو اولادونو سره د چلند او تربیې پر مهال، چې کله د ماشوم کومه تېروتنه ویني باید له اړینو کړنلارو څخه کار واخلي. د حیرانتیا وړ ده، چې ځیني پلرونه د خپلو اولادونو د نیکمرغۍ او بریالیتوب لپاره تل د مال په راټولولو بوخت وي. پلار اصلاً د اولاد په بدو اخلاقو او عاداتو لکه لمونځ نه کول، قرآن باندي نه پوهیدو ته هېڅ پام نه لري.

ای مسلمانانو!

د اولاد په روزنه کې باید لومړی د عقیدې اړوند مهم مسایل ور زده شي، څو په نفسونو کې یې د عقیدې اهمیت روښانه شي وروسته باید لمونځ ور زده شي او وروسته باید اسلامي اخلاق ور زده شي، په دې ډول الله سبحانه وتعالی هر شخص ته مسوولیتونه وردې غاړې کړي دي. لکه څنګه چې رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمایلي دي «تاسې ټول د چوپان غوندې تر خپل لاس لاندي کسانو مسوولین یاست» د دې شرعي حکم او حقیقت په نظر کې نیولو سره، د پوښتنې په ډول له مسوولینو پوښتو: کله چې سهار کېږي، پلار څنګه تر خپل لاس لاندي کسانو پر وړاندي مسوولیت ادا کوي؟ اولادونه خپل مسوولیت څنګه ادا کوي؛ په داسي حال کې چې پلار یې خپله مسوولیت نه پېژني؟

یو مشهور مثال دی، څوک چې څه نه لري بل ته به څه ورکړي. هغه پلار چې خپل مسوولیت نه پیژني، څنګه کولای شي خپل زوی ته په لمانځه امر وکړي او د لمانځه د ترک په خاطر پوښتنه ترې وکړي او سزا ورکړي. په داسي حال کې چې پخپله پلار یې دې ته اړتیا لري، څو یې لاسنیوی وشي او لارښوونه ورته وشي. په اوسنیو شرایطو کې انټرنېټ، فېسبوک او ... ځوانانو ته خنډ ګرځېدلی. له دغو وسایلو خلاصون هم ناشونی دی. ځوانان خپل وخت ورباندې ضایع کوي، نه لمانځه ته پام ساتي او نه یې کتاب الله (قرانکریم) لولي. د مسلمانانو لپاره دا حالت د اندېښنې وړ دی.

هو! له ژوند څخه د اسلامي احکامو لرې کېدو د امت حالت د څارویو په شان کړی دی، چې له لږو کسانو پرته نور ټول بې له پوهې، فکر او مسوولیت نه منلو ژوند تېروي. دا ټول د هغه راعي )مسوول( نه مجودیت دی، چې د پوهې، فکر او اېمان فضا، د امت لپاره جوړوي. نو د داسې راعي )مسوول( را منځ ته کول ډېر مهم او لوی عمل دی. د هغه په رامنځ ته کولو کې باید هڅه وکړو.

یا الله! موږ د نبوت پر تګلاره د راشده خلافت څخه برخمن کړې، چې د مسلمانانو وحدت پکې نغښتی وي.

اللهم آمین!

(ژباړه)

هر کله چې د نبوت پر تګلاره د خلافت دولت د تاسیس لپاره او د الله سبحانه وتعالی د شریعت پلي کېدو ته خلک رابولو، ځینې خلک پیدا کېږي او موږ ته په دې خبره د رد ځواب راکوي چې غرب ډېر پیاوړی او قوي دی. د هغوی په وینا، که خلافت دولت اعلان کړو، ټول دولتونه به پر موږ برید وکړي او تر هغه وروسته به هېڅ وخت د پاڅېدو وس ونه لرو.

هو دوی همداسې وايي او د هغوی د دغو خبرو سرچینه په سم ډول د خپل دښمن نه پېژدنې او له هغو مفاهېمو څخه لېرېوالي ته ورګرځي چې  نصرت د الله سبحانه وتعالی په لاس دی.

موږ وایو: الله سبحانه وتعالی له موږ سره د نصرت ژمنه کړې او انشاءالله نصرت راتلونکی دی، دا زموږ لپاره یو حتمي امر دی. همدارنګه هر مسلمان باید پر دې پوه شي چې رزق، نصرت، مرګ او ... د الله سبحانه وتعالی په لاس دي.

﴿وَمَا النَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِندِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴾ [آل عمران: 126]

ژباړه: نصرت د نه ماتې منونکي، باحکمته او پوه الله سبحانه وتعالی له لوري دی.

دا چې نصرت د الله سبحانه وتعالی له لوري دی، په دې مانا نه ده چې له اسبابو کار وانه خلو او خپل دښمن ته په رښتیني ډول ونه ګورو.

موږ وایو: هغه فکره چې غرب یې لېږدونکی دی، ډېر ژر به انشا‌ء الله له صحنې لېرې شي. غرب د داسې رښتینې اړیکې په جوړېدو کې پاتې راغلی چې په واسطه یې د خلکو تر منځ ښې اړیکې ټینګې کړي. په غربي ټولنه کې اوسنۍ واکمنه اړیکه مصلحتي ده، ژوند یې هم د مصلحت پر اساس ولاړ دی او د ژوند په اړه یې دید مادي دی.

پر همدغه اساس، د حیرانتیا وړ به نه وي کله چې غرب د خپل دښمن تر څنګ ولاړ وي او له کومې ستونزې پرته له هغه څخه ملاتړ کوي؟ ځکه د غربي دولتونو تر منځ اساس منفعت او مصلحت دی او د دغه مصحلت رښتیا کېدو لپاره کله چې اړ شي، نو د خپل دښمن تر څنګ به هم ولاړ وي. د بېلګې په توګه، عثماني خلافت او د چا پر ضد؟ د خپلو عقیدوي وروڼو پر وړاندې هغه هم که دغه تعبیر سم وي.

د ډېر وضاحت لپاره که ژوندی مثال راوړو هغه د بندیزونو او پرېکون پېښه وي، بیا ولې مسلمانانو د فرانسې د اجناسو د پېر او پلور په بندیز او د اړیکو په پرېکېدو کې یو بل ته لاسونه سره ورکړل؟ په هغه اړیکه کې مسلمانان له یو بل سره یوځای کوي، مصلحت او منفعت نه دی، بلکې اسلامي عقیده او د حلال او حرام فکره ده. له همدې امله د حیرانتیا ځای دی چې د فرانسې پر وړاندې غني او فقیر، کمزوري او پیاوړي، تور او سپین، عرب او عجم، دولتونو او لاسپوڅو واکمنانو یو بل ته لاسونه ورکړل او له فرانسې سره یې اړیکې پرې کړې. خو د الله سبحانه وتعالی په فضل سره اسلامي امت پر خپلو لاسپوڅو حکامو باور نه لري، بلکې پر خپل دین منګولې لګوي او هغه ته نصرت ورکوي. هغه کسان چې د کمزوري زړه څښتن دي، ورته وایو چې له الله سبحانه وتعالی څخه وډار شي.

﴿أَتَخْشَوْنَهُمْ فَاللَّهُ أَحَقُّ أَن تَخْشَوْهُ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ﴾ [التوبه:13]

ژباړه: ایا له هغوی (دښمنانو) وېرېږئ او جګړې ته نه دانګئ؟ اړتیا ده چې له الله سبحانه وتعالی څخه وډار شئ او د الله سبحانه وتعالی له نافرمانۍ څخه ډډه وکړئ، که په رښتیا ایمان لرئ او رښتیني مومنان یاست.

لیکوال: محمد درده

ژباړه: بهیر «ویاړ»