(ژباړه)

امریکا مرکزي آسیا ته هم د نورو اسلامي خاورو په څېر ګوري. دا لید پر دغه بنسټ ولاړ دی، چې مرکزي آسیا څنګه کولی شي چې د امریکا جیوپولیټیکي ګټې خوندي کړي. امریکا ته مرکزي آسیا د همدغه لیدلوري له مخې اهمیت لري. په عمومي ډول دغه سیمه د نادرو او مختلفو طبیعي سرچینو، د انرژۍ د پراخو امکاناتو او د روسیې او چین د محدودیت د ظرفیت له مخې ستراتیژیک اهمیت لري، ځکه دغه هېوادونه هڅه کوي چې خپلې جیوپولیټیکي ګټې خوندي کړي.

د دغو مواردو په پام کې نیولو سره، په ځانګړې توګه د روسیې او اوکریان د جګړې په شالید کې، ځینې څېړنیز او فکري بنسټونه وړاندیز کوي، چې د امریکا دولت دې مرکزي آسیا ته ډېر پام وکړي. دغه وړاندیزونه د مختلفو عواملو پر بنسټ کېږي؛ د بېلګې په توګه د امریکا یو څېړنیز مرکز «د مسوول حکومت هنر (Responsible Statecraft)» له ټاکل شوي ولسمشر ډونالډ ټرمپ څخه غوښتي، چې د خپلې ولسمشرۍ د دویمې دورې په پیل کې مرکزي آسیا ته پام وکړي. دغه راپور ټینګار کوي؛ په داسې حال کې چې د اوکراین جګړې، د تایوان مسلې او سوداګریزو شخړو نړیوال تمرکز خپل کړی، نو مرکزي آسیا د امریکا د ګټو په خوندي کولو کې مهم رول لوبولی شي.

د شنونکو په وینا امریکا تراوسه له دې سیمې سره، چې روسیه او چین پکې فعال دي، قوي اړیکې نه دي جوړې کړې. مرکزي آسیا پراخې سرچینې او د لېږد رالېږد لپاره ارزښتمنې ستراتیژیکې لارې لري. دې سیمې ته د ټرمپ سمبولیک سفر کولی شي، چې دلته د واشنګټن موقف پیاوړی کړي او پر نړیوالو اکمالاتي ځنځیرونو او د انرژۍ پر تبادلو اغېز وکړي. له همدې امله شنونکو ټاکل شوي ولسمشر ته وړاندیز کړی: «ټرمپ باید لومړی مرکزي آسیا ته سفر وکړي!» دوی پر دې باور دي چې د ډیپلوماتانو له مهارتونو پرته، هېڅ شی د رهبرانو د مخامخ لیدنې په اندازه په بریالیو مذاکراتو کې اغېزناک نشي ثابتېدلی. د امریکا ګډون د هغې رېل‌پټلۍ په جوړولو کې چې له افغانستان څخه تېرېږي، کولی شي چې د افغانستان له امنیت، د ګاونډیونو هېوادونو له اقتصادي پراختیا، د امریکایي سوداګرۍ لپاره له نویو فرصتونو او په سیمه کې د واشنګټن له نفوذ سره مرسته وکړي. دغه پروژه به مرکزي آسیا د پاکستان له کراچۍ، ګوادر او قاسم بندرونو سره ونښلوي، زرګونه کاري فرصتونه به رامنځته کړي او د افراطي ډلو ټولنیز بنسټ به کمزوری کړي.

د ازبکستان اټکلونه ښيي چې د افغانستان له لارې د ۷۶۰ کیلومتره رېل‌پټلۍ به پاکستان ته د توکو رسولو وخت شاوخوا پنځه ورځې راکم کړي او د لېږد رالېږد لګښتونه به لږ تر لږه ۴۰ سلنه راټیټ کړي. تمه کېږي دا پروژه چې تر ۶ میلیارده ډالرو پورې لګښت پرې راځي، د ۲۰۲۷م کال تر پای پورې بشپړه شي. همدارنګه وړاندوینه کېږي چې تر ۲۰۳۰م کال پورې به ریل‌ګاډي له دې لارې هر کال تر ۱۵ میلیون ټنه پورې توکي لېږدوي. دغه نوې رېل‌پټلۍ به د اروپایي ټولنې غړي هېوادونه، روسیه، ازبکستان او افغانستان د پاکستان له بندرونو سره په عرب سمندر کې ونښلوي، ترڅو توکي منځني ختیځ او د آسیا سویل ختیځ ته صادر شي. پر دې سربېره مرکزي آسیا د مهمو فلزاتو پراخې سرچینې لري؛ لکه مګنیزیم، کروم، سرب، زينک او ټیټانیم چې د شنې ټکنالوژۍ لپاره اړین بلل کېږي. د چین لخوا د دغو فلزاتو په صادرولو کې وروستي محدودیتونه ښايي امریکا اړ کړي، چې دغو سرچینو ته د اوږدمهاله لاسرسي لپاره له دې سیمې سره، د «C5+1» ډلې له لارې خپلې اړیکې پراخې کړي.   

همدارنګه د جکسون-فانیک تعدیل د لغوه کېدو غوښتنې هم شته او دغه تعدیل په ۱۹۴۷م کال کې تصویب شو او د مرکزي آسیا په څلورو هېوادونو (ازبکستان، قزاقستان، ترکمنستان او تاجکستان) کې لا هم عملي کېږي. دغه تعدیل د امریکا په سوداګرۍ قانون کې د غیر بازاري اقتصاد لرونکو هېوادونو پر وارداتي توکو ځانګړې تعرفې او مالیات لګوي او دولتي پورونه او اعتباري ضمانتونه بندوي. شنونکي په دې باور دي چې دغه ډول خنډونه کولی شي چې د امریکا لخوا د مرکزي آسیا له سترو ظرفیتونو څخه بشپړه ګټه اخیستنه او په دې سیمه کې د هغې  ځواکمن نفوذ محدود کړي. 

د امریکا لپاره د مرکزي آسیا د اهمیت ارزولو په برخه کې باید د روسیې د جیوپولیټیکي فعالیتونو په محدودولو کې د دې سیمې رول ته اشاره وشي؛ هغه هېواد چې لا هم د دې سیمې له هېوادونو څخه د غربي بندیزونو پر وړاندې استفاده کوي. په بل عبارت، دا مسله د کرملین لپاره د مرکزي آسیا هېوادونو د مرستو په څرنګوالي کې د لیدو وړ ده، چې څه ډول د روسیې خلاف د غرب د پراخو بندیزونو مخه نیسي. په داسې حال کې چې ډېری سوداګریزې لارې د روسیې پر مخ تړل شوې دي، خو دغه هېواد یوازې د مرکزي آسیا له لارې "تنفس" کولی شي. پر دې سربېره چین د خپلې لویې پروژې «یو کمربند، یوه لار» لپاره میلیاردونه ډالر لګوي، چې له همدې سیمې څخه تېرېږي. څرګنده ده که چېرې امریکا په مرکزي آسیا کې خپل نفوذ زیات کړي، د روسیې او چین لپاره به ډېرې ستونزې رامنځته شي.

یو بل لامل چې د یادونې وړ دی هغه دا دی، چې مرکزي آسیا د اسلامي خاورو یوه نه بېلېدونکې برخه ده. تاریخ ښيي چې په دې خاوره کې ستر عالمان او نړیوال مشهور نظامي قوماندانان راټوکېدلي دي او د کفارو په زړونو کې یې وېره اچولې ده. د ۱۹۹۰م لسیزې په لومړیو کې د کمونیستي نظام له نسکورېدو وروسته د دې سیمې مسلمانانو په جدي توګه د هغه وخت له دولتونو څخه د اسلامي حکومت غوښتنه وکړه. له شک پرته چې په منځني ختیځ کې اوسنی وضعیت په ځانګړې توګه د سوریې پېښې به د مرکزي آسیا پر مسلمانانو اغېز وکړي. د سیمې د استبدادي حکومتونو د ظالمانه او وحشیانه سیاستونو په پایله کې خلک د هغوی پر وړاندې په تدریج سره په پټه او ښکاره اعتراض کوي. دا وړاندوینه سخته ده چې د دې سیمې "د باروتو د بشکې چاودنه" به څه وخت پېښېږي؛ هغه چادونه چې پایلې به یې هم د اوسنیو حکومتونو او هم د امریکا او روسیې لپاره د تمې خلاف وي. دغه چاودنه ښايي یوازې تر مرکزي آسیا پورې محدوده پاتې نشي او د یوه پراخ قیام احتمال شته، چې په تکبیر سره به اسلامي شعارونه ورکوي او تر ګاونډي افغانستان او ان پاکستان پورې به ورسېږي. البته د امریکا په څېر د ستراتیژیک فکر لرونکی هېواد په مرکزي آسیا کې د "چاودنې" دغه ډول وړاندوینې له پامه نه شي غورځولی.

د امریکا لپاره د مرکزي آسیا اهمیت دغه ډول خلاصه کېدلی شي: که څه هم مرکزي آسیا د امریکا لپاره د ژوند او مرګ مسله نه ده، خو دغه هېواد دې سیمې ته د خپلو جیوپولیټیکي ګټو د خوندي کولو او د خپلې نړیوالې هژموني د ساتلو لپاره د یوې ستراتیژیکې برخې په توګه ګوري. مرکزي آسیا د اسلامي خاورو یوه نه بېلېدونکې برخه ده او د دې سیمې مسلمانان زړور خلک دي، چې له اسلام سره مینه لري او غواړي ژوند ورسره وکړي او په دې لاره کې د خپل ژوند قرباني کولو ته چمتو دي. دغه خاورې چې ډېر ژر به د نبوت پر منهج د راشده خلافت برخه وي، د اسلام لپاره به یوه ستراتیژیکه سیمه ګڼل کېږي او د الله سبحانه وتعالی په مرسته به د روسیې او چین په محاصره کولو کې مهم رول ولوبوي. 

﴿وَيَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ (۴) ‏ بِنَصْرِ اللَّهِ يَنصُرُ مَن يَشَاءُ وَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ﴾ [روم: ۴-۵]

ژباړه: «په هغه ورځ مومنان خوشالېږي. (هو، خوشالېږي) د الله په مرستې سره. الله له هر هغه چا سره مرسته کوي، چې خوښه یې شي او هغه برلاسی (پر خپلو دښمنانو) او ډېر مهربان (پر خپلو دوستانو) دی.»

د الرایه جریدې له ۵۲۸ ګڼې څخه

لیکوال: استاد أبوخلیل - ازبیکستان

ژباړن: صهیب منصور