کار او ټولنیزو چارو وزات وزیرې میرمن نسرین اوریاخیل نن(غبرګولي ۱۱مه ۹۵کال) د ماشومانو د نړیوالې ورځې په مناسبت په یوه جوړ شوي سمینار کې د ماشومانو له ناوړه وضعیت څخه د اندیښنې په ښودولو سره زیاته کړه چې د ۱۴،۵ ملیونه ماشومانو څخه  درې ملیونه سخت درانه کارونه کوي چې دغه ماشومان یې له جدې ګوه سره مخ کړي.

نوموړې همداشان زیاته کړه چې له ۱۴،۵ ملیونه ماشومانو څخه ۹ ملیونه ښوونځي ته ځي او پاتي پنځه ملیونه سخت خطر سره مخ دي. هغې همداشان و ویل چې:« تیر کال د ماشومانو په اړه درې سوه زره پيښې ثبت شوي چې له هغې جملې څخه ۵۰ قضیې د جنسي تیري، ۶۳ قاچاق، ۲۷ سړي تښتونې، ۴۳ جبري ودونه، ۲۶۳ جبري کار او ځینې نورې» قضیې هم شته چې لا ثبت شوې نه دي.

دا هغه څه دي چې میرمن اوریاخیل یې په خپله اقرار کوي، خو هغه څه چې لا تر اوسه ثبت شوي نه دي او په اړه یې رسنیوته هم څه نه دي رسیدلي، به سل هاو ځله تر دې ډير زړه بوګنونکي او دردونکي دي. د رسمي او ثبت شوو ارقامو له مخې تر ۳۷ زرو زیات ماشومان په ګدایې اخته دي تر څو یوه مړۍ دوډۍ خپل کورته پيدا کړي. دا ځکه چې د پانګوال نظام اساس په چور ایښودل شوی او چارواکي د خلکو وینې زبیښې او خلک له ناوړه اقتصادي حالت څخه رنځ وړي.

د ماشومانو نفقه په والدینو فرض ده، خو په افغانستان کې مرګوني اقتصادي وضعیت او روانې جګړې، کورنۍ دومره تنګ لاسې کړي چې حتی له خپلو تنکیو ماشومانو څخه د کار تمه کوي او له ډیر مجبوریت څخه هغوی درنو کارو ته استوی تر څو خپل دسترخوان ته د ماښام خواړه برابر کړي.

د پانګوال نظام په راتګ او پلي کیدو سره د خلکو له دسترخوان څخه مړۍ ورکه شوه او ټولنه له ستر طبقاتي حالت سره مخ شوه، چې یو پلو بډایه او بل پلو فقیر او بې وزله خلک دي. مطلق اکثریت بې وزله او فقیر، او غوڅ اقلیت بډایه او پانګوال، چې بډایه لا شتمن کیږي او بې وزله ورځ تر بلې د فقر کندو کې ډوبیږي.

دغه طبقاتي ټولنه د پانګوال نظام په ذات کې شته چې هیڅ کله به هم اصلاح نه شي، او د ټولنې ډیر محدود خلک به د خلکو ټوله سرمایه لوټ کوي او بیا به د دوی په ژوند هر ډول لوبه کوي، چې دا ده اوس یې په ماشومانو هم دغه د زبیښاک لوبه پیل کړې ده.

ماشومان به هغه وخت یو سوکاله ژوند او د خپل ماشومتوب له حقوقو او امتیازاتو څخه برخمن شي چې له افغانستان او سیمې څخه د پانګوالۍ استثماري نظام ټول او پر ځای اسلامي نظام پلی شي چې له بنسټه پکې د ماشومانو په وړاندې ترحم او زړه سوی دی نه زبیښاک او استثمار.

خالد څرګند