(ترجمه)

الله سبحانه وتعالی می‌فرماید:

﴿وَلَقَدْ سَبَقَتْ كَلِمَتُنَا لِعِبَادِنَا الْمُرْسَلِينَ (171) إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنصُورُونَ (172) وَإِنَّ جُندَنَا لَهُمُ الْغَالِبُونَ﴾ [صافات: 171–173]

ترجمه: وعده ما راجع به بندگان فرستاده ما قبلاً (در لوح محفوظ) ثبت و ضبط گشته است. و آن اين‌كه ايشان قطعاً ياری می‌گردند.‏

طبری می‌گوید: پیروزی و برتری برای گروه ماست. می‌فرماید: «آنان به نفع ما بر اهل کفر کامیاب و پیروز می‌شوند و بر عکس آن به ضرر ماست.» أهـ. این بدان معناست که هیچ پیروزی جز با لشکرها و هیچ تغییری جز با ارتش‌ها نیست.

امروز پس از این‌که خلافت ما بیش از یک قرن پیش نابود کرده شد، آرزوی تغییر داریم و ما را شکست، ذلت، تسلیم، تاراج ثروت، آسیب رساندن به مردم، جدا شدن سرزمین‌ها، اشغال آن و هتک حرمت مقدسات خسته کرده و تغییر بر ما لازم است. تغییر سنتی است که الله سبحانه وتعالی در عالم هستی، برای آن شرایط، عناصر و ضوابط قرار داده و همه چیز چنین است؛ اگر می‌خواهی از آن بهره ببری باید عناصر آن تکمیل شود.

ترکیبات مادی که در تمام شئون زندگی به کار می‌رود، دارای عناصر و اجزاء است؛ همانطور که غذا در آشپزخانه تا زمانی‌که آمادۀ مصرف شود، دارای عناصر و اجزاء است؛ اگر یکی از عناصر آن نباشد، فایدۀ آن کامل نیست و هم‌چنان خوش طعم نمی‌باشد. بنابر این، پروسۀ تغییری که رسول الله صلی الله علیه و سلم آن را در مکه شروع کرد و با فرمودۀ «اقرأ» برای ما نشانه‎های آن را ترسیم نمود، همین گونه است. صحابۀ کرام را مخفیانه در خانۀ ارقم بن ابی ارقم جمع می‎کرد و به آن‌ها دین الله سبحانه وتعالی را تعلیم می‎داد که همان تربیت است که جزء ضروری و رکن مهم عناصر تغییر محسوب می‌شود. با گذر از دعوت نزدیکان به فامیل، طایفه و دوستان، که عنصر ارتباط فردی با مردم است، سپس به صحنۀ عمومی و اشاعۀ اندیشه در بین مردم و گسترش هرچه بیشتر آن می‌پردازد که به آن پروسۀ تفاعل، ایجاد فکر عمومی و ارتباط جمعی با مردم و مخاطب قرار دادن شان می‌گویند. چنانچه دعوت اسلام را اعلام کرد و آن‌هم از خلال صف مسلمانان در دو ردیف اطراف کعبه، در رأس هر ردیف یک مرد برجسته، ممتاز و تأثیرگذار در محیط شان قرار داد. اولی حمزه بن عبدالمطلب و دومی عمر بن الخطاب و به شکل خاصی که قابل توجه بود، کعبه را طواف کردند و بدین ترتیب عنصر تأثیرگذار معادلۀ تغییر پیدا شد که همان فرآیند مبارزه است. سپس پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم شروع به خطاب سران و بزرگان قریش و قبایل اطراف نمود تا تأیید آنان را برای حمایت و نصرت دعوت خود جلب کند و بیش از بیست بار تکرار کرد تا نصرت دهندگانی برای آن بیابد، برای این‌که دعوت اسلام با نیروی مؤمن آمیخته شود، بتواند دعوت و مردانش را حفظ کند و شریعت آن را در جایی‌که برای برپایی اولین دولت اسلامی در تاریخ مناسب باشد، تطبیق کند.

و امر (اسلام) کامل نمی‌شد تا این عنصری که سیزده سال از جریان تغییر غایب بود، از زمان نزول کلمۀ (اقرأ) تا بیعت عقبه دوم در منا، که بین رسول الله صلی الله علیه وسلم و سرداران خزرج واقع شد، فراهم شود. بعد از آن الله سبحانه وتعالی به مسلمانان اجازه داد که برای تأسیس حکومت اسلامی به مدینه هجرت کنند؛ آن‌هم پس از پیدا شدن این عنصر قاطع در معادلۀ تغییر. البته پس از در دسترس بودن عناصر دیگر مانند کتلۀ فعال، ثقافت و تعلیم، گذر از منجلاب پروسۀ مبارزه (تضاد فکری و مبارزه سیاسی) در جامعه، صبر بر آزار و اذیت‌ها و بی‌سرپناهی، ثبات بر عقیده و مفاهیم نشأت گرفته از آن، اخلاص نیت برای الله سبحانه وتعالی، رد معامله و فریبکاری‌ها و اطمینان کامل به این‌که الله سبحانه وتعالی از دین خود حمایت خواهد کرد، حاملان دعوت خود را در زمین جانشین خواهد نمود، دین‌شان را که برای‌شان پسندیده است، برپا می‌دارد و ترس آن‌ها را به امنیت جایگزین می‌کند.

معضل امروز در روند تغییر، عبارت از عنصری است که تاکنون وجود نداشته و آن عبارت از نصرت ارتشی ​​از ارتش‌های متعدد مسلمانان از دعوت اسلام است که همه عناصر تغییر در آن موجود باشد و آنچه باقی مانده، اینست که دعوت با قوت آمیخته شود تا بار دیگر خلافت راشده بر منهج نبوت در یکی از سرزمین‌های اسلامی ایجاد گردد. پس از آن دولت خلافت با یکجا شدن دیگر سرزمین‌ها به ساختار جدیدشان اقامه گردد، ارتش مسلمانان را متحد سازد و دعوت اسلام را با دعوت و جهاد فی سبیل الله در سه مرحله به سراسر جهان حمل کند؛ دعوت به اسلام، سپس طلب جزیه از کسانی‌که از ورود به دین خودداری می‌کنند و بعد از آن طلب استعانت از الله سبحانه وتعالی و قتال شان اگر از اسلام و جزیه سرپیچی کردند.

با عمل به حدیث نبی کریم صلی الله علیه وسلم که امام مسلم و دیگر اصحاب سنن آن را روایت نموده اند که بریده بن حصیب اسلمی می‌گوید:

«كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ إِذَا أَمَّرَ أَمِيراً عَلَى جَيْشٍ أَوْ سَرِيَّةٍ أَوْصَاهُ فِي خَاصَّتِهِ بِتَقْوَى اللَّهِ وَمَنْ مَعَهُ مِنْ الْمُسْلِمِينَ خَيْراً، ثُمَّ قَالَ: اغْزُوا بِاسْمِ اللَّهِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ، قَاتِلُوا مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ، اغْزُوا وَلَا تَغُلُّوا وَلَا تَغْدِرُوا وَلَا تَمْثُلُوا وَلَا تَقْتُلُوا وَلِيداً، وَإِذَا لَقِيتَ عَدُوَّكَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ فَادْعُهُمْ إِلَى ثَلَاثِ خِصَالٍ أَوْ خِلَالٍ، فَأَيَّتُهُنَّ مَا أَجَابُوكَ فَاقْبَلْ مِنْهُمْ وَكُفَّ عَنْهُمْ؛ ثُمَّ ادْعُهُمْ إِلَى الْإِسْلَامِ فَإِنْ أَجَابُوكَ فَاقْبَلْ مِنْهُمْ وَكُفَّ عَنْهُمْ ثُمَّ ادْعُهُمْ إِلَى التَّحَوُّلِ مِنْ دَارِهِمْ إِلَى دَارِ الْمُهَاجِرِينَ وَأَخْبِرْهُمْ أَنَّهُمْ إِنْ فَعَلُوا ذَلِكَ فَلَهُمْ مَا لِلْمُهَاجِرِينَ وَعَلَيْهِمْ مَا عَلَى الْمُهَاجِرِينَ فَإِنْ أَبَوْا أَنْ يَتَحَوَّلُوا مِنْهَا فَأَخْبِرْهُمْ أَنَّهُمْ يَكُونُونَ كَأَعْرَابِ الْمُسْلِمِينَ يَجْرِي عَلَيْهِمْ حُكْمُ اللَّهِ الَّذِي يَجْرِي عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَلَا يَكُونُ لَهُمْ فِي الْغَنِيمَةِ وَالْفَيْءِ شَيْءٌ إِلَّا أَنْ يُجَاهِدُوا مَعَ الْمُسْلِمِينَ. فَإِنْ هُمْ أَبَوْا فَسَلْهُمْ الْجِزْيَةَ فَإِنْ هُمْ أَجَابُوكَ فَاقْبَلْ مِنْهُمْ وَكُفَّ عَنْهُمْ. فَإِنْ هُمْ أَبَوْا فَاسْتَعِنْ بِاللَّهِ وَقَاتِلْهُمْ. وَإِذَا حَاصَرْتَ أَهْلَ حِصْنٍ فَأَرَادُوكَ أَنْ تَجْعَلَ لَهُمْ ذِمَّةَ اللَّهِ وَذِمَّةَ نَبِيِّهِ فَلَا تَجْعَلْ لَهُمْ ذِمَّةَ اللَّهِ وَلَا ذِمَّةَ نَبِيِّهِ وَلَكِنْ اجْعَلْ لَهُمْ ذِمَّتَكَ وَذِمَّةَ أَصْحَابِكَ فَإِنَّكُمْ أَنْ تُخْفِرُوا ذِمَمَكُمْ وَذِمَمَ أَصْحَابِكُمْ أَهْوَنُ مِنْ أَنْ تُخْفِرُوا ذِمَّةَ اللَّهِ وَذِمَّةَ رَسُولِهِ وَإِذَا حَاصَرْتَ أَهْلَ حِصْنٍ فَأَرَادُوكَ أَنْ تُنْزِلَهُمْ عَلَى حُكْمِ اللَّهِ فَلَا تُنْزِلْهُمْ عَلَى حُكْمِ اللَّهِ وَلَكِنْ أَنْزِلْهُمْ عَلَى حُكْمِكَ فَإِنَّكَ لَا تَدْرِي أَتُصِيبُ حُكْمَ اللَّهِ فِيهِمْ أَمْ لَا»

ترجمه: هرگاه رسول الله صلی الله علیه وسلم امیری برای یک سپاه یا سریه، تعیین می‌نمود، او را به رعایت تقوای الهی در حق خودش و مسلمانان همراهش و هم‌چنین نیکی به همراهانش، توصیه می‌نمود. سپس می‌فرمود: به نام الله در راه الله (سبحانه وتعالی) جهاد کنید! با کسانی‌که به الله کفر می‌ورزند، بجنگید! جهاد نمایید و در اموال غنیمت، خیانت نکنید! پیمان شکنی نکنید! کشته شدگان را مثله نکنید(گوش و دهان و بینی و سایر اعضای بدنشان را نبرید)! هیچ کودکی را به قتل نرسانید و هنگامی‌که با دشمنان مشرک، برخورد کردی، آنان را به سه چیز دعوت کن؛ هر یک از این سه چیز را پذیرفتند، از آن‌ها قبول کن و دست از جنگ بردار! نخست، به سوی اسلام دعوت کن. اگر پذیرفتند، اسلام آنان را قبول کن و با آن‌ها جنگ مکن. سپس آن‌ها را به تغییر مکان و آمدن به مدینه دعوت کن و به آنان بگو که اگر هجرت کنند و به مدینه بیایند، از امتیازات مهاجران (غنیمت و غیره) بهره‌مند می‌شوند و مسئولیت های مهاجران (جهاد و مبارزه) نیز بر عهده‌ی آن‌هاست. اما اگر قبول نکردند که به مدینه بیایند، به آنان بگو که مانند بادیه‌نشینان مسلمان با آن‌ها رفتار خواهد شد و احکامی‌که بر سایر مؤمنان اجرا می‌شود، در حق آنان نیز اجرا خواهد شد. هیچ سهمیه‌ای از غنایم جنگی و مالیات ندارند، مگر این‌که همراه مسلمانان جهاد کنند و اگر اسلام را نپذیرفتند، از آنان مالیات بخواه. اگر آماده شدند که مالیات بدهند، از آنان قبول کن و به جنگ ادامه نده! اما اگر مالیات هم ندادند، از الله متعال کمک بخواه و با آنان بجنگ! اگر ساکنان قلعه‌ای را محاصره نمودی و آن‌ها از تو خواستند که بر اساس عهد و پیمان الله متعال و رسولش صلح کنند؛ نپذیر؛ بلکه بر اساس پیمان خودت و همراهانت با آنان صلح کن؛ زیرا اگر آنان عهد و پیمان تو و همراهانت را بشکنند، آسان‌تر است تا این‌که عهد و پیمان الله متعال و پیامبرش را بشکند. اگر ساکنان قلعه‌ای را محاصره کردی و از تو خواستند که حکم الله (سبحانه وتعالی) را بر آنان جاری کنی، قبول نکن؛ بلکه تعهد بده که حکم خودت را بر آنان جاری نمایی؛ زیرا تو نمی‌دانی که به حق می‌رسی و واقعاً حکم الله متعال را در بارۀ آنان اجرا می‌نمایی یا نه.

علقمه می‌گوید که آن را برای مقاتل بن حیان روایت نمودم، وی گفت: مسلم بن هیصم از نعمان بن مقرن از پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم برایم مانند این را روایت نموده است.

این حدیث صریح است که استخلاف، تمکین و امنیت جز با حمایت ارتشی از دعوتگران حاصل نمی‌شود و حمل دعوت اسلام به جهانیان تنها در زیر سایۀ شمشیرها و فراهم بودن لشکرهای توانا بر ترساندن دشمن و آنانی‌که پشت سر آنان اند، صورت می‌گیرد،  و این باید در اذهان ارتش‌های مسلمان، علمای مسلمان، نخبگان، حرکت‌های اسلامی و مردم عادی تا حد امکان روشن باشد.

﴿وَاللهُ غَالِبٌ عَلَى أَمْرِهِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ﴾. [یوسف: 21]

ترجمه: الله (سبحانه وتعالی) بر كار خود چيره و مسلّط است؛ ولي بيشتر مردم (خفايای حكمت و لطف تدبيرش را) نمی‌دانند.‏

برگرفته از شماره 442 جریده الرایه

نویسنده: شیخ عصام عمیرة

مترجم: احمد صادق امین

(قسمت اول)

(ترجمه)

در چکیده کتاب "الصندوق الاسود للفکر الغربی"؛ یعنی جعبه سیاه فکرغربی، برای این پرسش، اساس فکری را بنیان نهادیم؛ در متن این کتاب، پرسش محوری، که مطالب کتاب پیرامون آن می‌چرخد، همین پرسش است. در آن کتاب به مشاکل پیچیده‌ای که ناشی از قانون‌گذاری به دست بشر بوده، پرداخته شده است. اکنون در این‌جا، راه‌حل‌هایی را مورد بحث قرار می‌دهیم که مسئله را در جای مناسبش قرار می‌دهد؛ ثمرات برگرداندن تقنین از دست بشر بدست خالق چیست؟ چرا لازم است به این موضوع بپردازیم؟ چرا چنگ زدن به شریعت اسلام و ویژگی‌های معجزه آسایش، به عنوان مصلحت بشری، سپردن حق به مستحق، برپاساختن عدالت و تنظیم درست زندگی مهم است؟

در تمام جهان هردولت بردو قاعده اساسی استوار است که عبارت اند از رهبری و قدرت.[2]و هوای نفس انسان با نام‌‌های مختلف است[4].

بسیاری از مردم در زندگی بدون راهنمایی حرکت می‌کنند؛ از همین رو به کارهایی اقدام می‌کنند که هیچ مقیاسی برای آن‌ها ندارند. برای همین، می‌بینی که کارهای بد را به گمان کارهای خوب انجام می‌دهند. پس برای هر انسان، چه مسلمان و چه غیر مسلمان، لازم است که معیاری داشته باشد تا اعمال خویش را بر اساس آن بسنجد و حقیقت عمل را پیش از انجام آن بداند. پس حدود و نشانه‌هایی‌که لازم است، بدست آورد تا بتواند حکم حقیقی را نتیجه بگیرد و خیر متحقق شود، کدام است و معیارهایی‌که درست و نادرست این مقیاس را روشن می‌کند کدام‌ها اند؟ چرا لازم است معیارها، نشانه‌ها و حدود معین مسلط بر حکم وجود داشته باشد تا صفت صحت یا فساد، بطلان و یا درست بودن را بر آن نسبت دهد؟ اما این موضوع را چگونه عقل بگونه قطعی و درست معین کند که خوب است و یا این‌که به صلاح امروز و فردای انسان و صلاح جامعه آن است؟ در حالی‌که عقل‌ها محدود و متفاوت و خواهشات و آرزوها حاکم اند.

اموری‌که صحت حکم به صلاح و نیکویی و یا نابودن آن، بدان‌ها متوقف است و سایر اموری‌که قطعاً بر داوری های عقل تأثیر گذار اند، مختلف اند و یا بصورت نسبی و غیرکامل معلوم اند. بسیاری اوقات انسان با دلایلی‌که ذکر شد،  بد را خوب می‌بیند و از کاری‌که به صلاح او هست، منصرف شده و نقیضش را بر می‌گزیند. از همین رو، اسلام را می‌یابیم که برای انسان مقیاسی قرار داده است(منبع تفکر کلی؛ یعنی عقیده) که اشیاء را برمبنای آن می‌سنجد و تمام پیامدها و خلاهایی‌که قبلاً ذکرشد، با آن جبران می‌شود. بنابراین، حسن و قبح را از هم تشخیص می‌دهد، در نتیجه از انجام کار بد بازداشته شده و کارهای نیکو را انجام می‌دهد. این معیار فقط شریعت است؛ آن کاری را که شریعت تحسین کند، نیکو و آنچه را شریعت تقبیح کند، بد است؛ از آن رو که این مقیاس دائمی هست.

پس خوب شرعی هیچ وقت بد نبوده و بد شرعی هیچ زمانی خوب نخواهد گشت! آنچه را شریعت خوب توصیف کند، باقی مانده و آنچه را بد توصیف کند، قبیح باقی می‌ماند! خیر بودن و یاشر بودن نیز همین گونه است. این مقیاس برای تمام مردم در تمام زمان‌ها و مکان‌ها سازگار است و زندگی، مصالح و معیشت آنان را بگونه‌ای درست تنظیم  می‌کند. درحالی‌که سکولریزم و لیبرالیزم تنظیم زندگی را برای بشر گذاشته، که بزودی معیارهای‌که وضع نموده و مورد پسندش استند، به اذن الهی بیان خواهیم کرد.

عقیده کلی باید ظرفیت تولید یک نظام را داشته باشد که ارتباطات جامعه بر مبنای آن تنظیم شود،[6] می‌نامند، به شکست مواجه شدند؛ چنانچه در اثنای کتاب و چکیده آن این موضوع را ثابت ساختیم؛ حتی اگر نظریه رهبری مردم، با وجود اراده مستقل از اراده افراد بپذیریم، از ناحیه واقعیت اراده مردم به نظر نمی رسد؛ بلکه بشکل اراده اغلب افراد گروه است؛ امری‌که تحققش دشوار خواهد بود. با فرض این‌که متحقق شود، رهبری از آن اغلبیت است، نه از آن کل مردم.

پس سبب قانونی در سرفرود آوردن اقلیت در برابر اغلبیت و جدا کردن اقلیت از حقش در انجام اعمال رهبری چیست؟ وضعیت به سمت ظلم اکثریت بالای اقلیت و محروم شدن اقلیت از حقوقی به بهانه اراده عامه می‌رود که برای شان ثابت است. از همین رو فلسفه دیموکراسی زمانی‌که دیدگاه خویش را بر اساس حکومت کل مردم بطور مطلق نهاد، سپس قسمت بزرگی از این مردم از حق‌ خود در فعالیت سیاسی سلب شدند، در تناقض قرار گرفت؛ به همین دلیل است که دیموکراسی پرمخاطره است؛ زیرا اقلیتی از مردم را به زنجیر می‌کشد؛[8]

ب) این‌که قانون‌گذار باید از ارتکاب اشتباه معصوم و در امان باشد؛ این مسئله می‌طلبد که حداقل توان شناخت کل آنچه (ت) و (ث) است، بداند و این‌که از تناقض‌گوئی، اختلاف، کوتاهی، اختلال و بیهوده‌گری در امان باشد و این‌که متصف به عدالت و انصاف باشد؛ ظلم نکند. قانون باید امنیت را متحقق سازد؛ از جانب‌داری، هوس‌ها، تمایل بسوی خواهشات نفس و مصلحت‌های زودگذر تنگ‌نظرانه، بیزار باشد و از کسی طرف‌داری نکند؛ در حالی‌که قانون‌گذاران بشری را می‌بینیم که در بسیاری از زمان‌ها متأثر از خصلت‌ها، خواهشات شخصی، یا خواهشات رأی‌دهندگان، جنبه احساسی و غیر موضوعی هستند.

بدون شک وضع قانون و تثبیت کردن حق که برای مصلحت عامه انجام می‌شود، برای اینست که مردم را با عدالت استوار کند. محفوظ ماندن از اشتباه، از تفاوت نیروی عقلی بر قانون‌گذاری متأثر می‌شود؛ یعنی نگاهش به حل مشکلات و قانونمند ساختن راه‌حل‌ها و هم‌چنین مداخله فرهنگ‌ها، عادات، جوامع، تمایلات، سلیقه‌ها، خواهشات نفس، تفاوت توانایی‌های عقلی، تخصص و تمایلات فطری و غریزوی از حیث قوت و ضعف، این‌ها همه در توان تقنین و صدور حکم تأثیرگذار اند.

زمانی‌که توانایی‌های عقل از حیث قوت و ضعف و سنجش ضرر و منفعت متفاوت بود و احکام از خواهشات و تمایلات متأثر بودند؛ احکام در میان مردم متفاوت گشت. در نتیجه آنچه را یک شخص خوب می‌بیند، شخص دیگر بد می‌پندارد. عقل‌ها در سنجش حالت‌های که مصالح بدان‌ها متحقق می‌شود، متفاوت عمل می‌کنند. ادراک عقل برای انسجام قوانین با بافت قانون عمومی در دولت و متحقق ساختن ساختار ارزش‌ها و اهداف قانون دچار دگرگونی می‌شود. عقل‌ها در فهم عوامل گوناگونی که در مسائل تأثیرگذار هستند، ترجیح برخی بر برخی دیگر، آثار آنی و یا آینده‌ای که برآن مرتب می‌شود، متفاوت عمل می‌کنند. هم‌چنین دیگر عواملی‌که غیر قابل انکار است، آنچه هستند که وادار می‌کند تا به عدم توانایی عقل بر قانون‌گذاری و صدور حکم اقرار کرد.

ج) این‌که قانون‌گذار باید بر طبیعت بشری و آنچه که زندگی و آخرت مردم را بهبود می‌بخشد، علم شاملی داشته باشد تا آنچه که حالت، زندگی و اعمال شان را بهبود می‌بخشد، آنچه که مخلوق توان دارد یا ندارد، درک کند و به آنچه تنگی و سختی را از مردم برمی‌دارد، آگاه باشد؛ مصالح هر زمان، مکان و حالتی را بداند؛ بگونه‌ای که احقاق حق و تحقق عدالت بطور دائمی تضمین شود.

د) این‌که قانون‌گذار باید دانش شامل به واقعیتی داشته باشد که در آن قانون وضع می‌کند. به ظروف، حالات و قضایایی علم داشته باشد که صحت و خوب بودن حکم، یا فاسد بودن و بدبودن آن به آن‌ها بستگی دارد یا در واقعیت تأثیرگذار اند. بدون شک این قضایا مختلف و گوناگون هستند؛ بسا اوقات تأثیر متعارض با نتیجه مورد نظر دارند. پس نیاز است تا میان آن‌ها تفکیک شود؛ بطور مثال: (شراب و قمار در آن‌ها منفعت اندکی برای مردم و جود دارد؛ اما گناه آن‌ها بزرگ‌تر از آن منفعت اندک است) و یا این‌که نسبت به عقل بشری معلوم نسبی و غیر کامل هستند؛ علمی‌که شامل تمام مشاکل مختلف اعم از اقتصادی، اجتماعی و غیره باشد، کاری‌ست نیازمند تخصص‌های تقنینی و فنی که اغلب اوقات در پارلمان موجود نیست؛ اگر در چنین قضایایی به اهل تخصص پناه برده شود، آنان نیازمند نفوذ کلمه هستند تا حکم را قابل اجرا کند؛ نیازمند معصوم بودن، در امان بودن از تأثیرات هوا و جانب‌داری هستند. نیازمند این هستند که بطور قطعی در این قضایا فرمان‌برداری شوند و نظرشان اراده عامه را به نمایش گذارد. هم‌چنین اختلاف نظرشان در حوادث و راه‌حل‌های آن‌ها؛ مخصوصاً قضایای اقتصادی با این‌که صاحب‌نظران متخصص در زمینه وجود دارد، بازهم مکاتب اقتصادی مختلف است که همه در مشکلات اقتصادی دست و پا می‌زنند. همه این‌ها پیامدهای مهم و تأثیرگذاری‌های حساس هستند که ثابت شدن حقوق و درست بودن احکام به آن‌ها بستگی دارد. همه این‌ها مواردی اند که عقل بدان‌ها احاطه کامل ندارد. بنابراین، واگذار کردن قانون‌گذاری برای الله یک امر ضروری و واجب است.

هـ) این‌ها همه پیچیدگی‌های اند که با ترجیح عقل شخصی، بر عقل شخص دیگر، یا عقل گروه، یا مرجع قرار دادن عقل گروهی بر عقل‌های دیگر، زیر سایه در معرض بودن تمام عقول، با این همه خواهشات و نواقص حل نمی‌شود. با این همه نیازمندی‌های که برای درست بودن حکم بدست آمده و وجود دارد، مشکلات با آمارگیری در مورد یک قانون، مانند قانون تعداد طلاق‌ها نیز قابل حل نیست؛ زیرا عوامل، ظروف، خواهشات نفسانی و تأثیر هریک از آن‌ها بر این نتایج به شدت موضوع را پراکنده و پیچیده می‌کند. مشکل با نظریه عملی تجربه نیز حل نمی‌شود؛ زیرا تجربه بر اساس بازگرداندن صنعت ظاهری طبیعی در آزمایشگاه یا قرار دادن ماده در شرایط خاص و مشاهده تغییرات آن تحت همان شرایط استوار است. از همین جهت است که اول مشاهده و سپس نتیجه بدست می‌آید؛ اما انسان در تعامل خود با حوادث مانند اتم نیست. انسان فقط توان دارد تا بر سیستم‌های سببی اجتماعی و تصمیم به داوری برآن‌ها را بگیرد، بر خلاف ماده‌ که ممکن است در برابر تجربه تسلیم باشد. چنانچه معیارها و عوامل لازم برای صدور حکم و یا مؤثر در عمل؛ مانند خیر و شر، اراده آزاد، خواست، ارزش‌های روحی وغیره، ممکن نیست. تجربه حتی یک کلمه هم در مورد آن داشته باشد؛ زیرا این‌ها امور غیبی هستند که استخراج و مقایسه آن‌ها امکان پذیر نیست.

برگرفته از شماره 435 مجله الوعی

نویسنده: ثائر سلامت ابومالک

مترجم: حبیب اسلمی

[2]  با کاوش قرآن کریم که به استفاده از عقل، تفکر، تدبر و تأمل برای رسیدن به درک حقایق هستی و استدلال بر درستی

اعتقاد، امر نموده است، می‌یابیم که عقل را در هیچ جای مذمت نکرده است؛ زمانی‌که گروه‌ها بر قانون‌گذاری و حلال کردن حرام، بخود جرأت می‌دهند، آن‌ها برای این موضوع از خواهشات خود پیروی می کنند. بنابراین سوال اصلی اینست که قانون گذاری از آن کیست؟ از آن الله متعال یا از برای هوای نفسانی؟ و نمی‌شود گفت: حق تقنین از کیست؟ از الله متعال یا از عقل؟

[4] به گونه مثال: عقیده اسلامی. اسلام عقیده اسلامی را به عنوان فکر کلی قرار داده که پاسخ هر چیزی را می‌دهد. زمانی‌که برای انسان مشکل مفهومی رخ دهد، عقیده اسلامی را به عنوان معیار در برابر واقعیتی‌که می‌خواهد با آن تعامل کند، در نظر می‌گیرد؛ سپس این مقیاس اورا در خم و پیچ‌های زندگی رهبری فکری می‌کند؛ به گونه‌ای که مفاهیم عقیده از زندگی، مشکلات زندگی او را معالجه می‌کند؛ یعنی احکامی می‌دهد که امور زندگی انسان را تنظیم می‌کند. از همین جاست که نظام اسلامی میان واقعیت و راه‌حل‌های لازم برای زندگی انسان رابطه برقرار می‌کند.

[6] مذهب دیموکراسی همان است که اصل قدرت و یا مصدر آن را به اراده عامه مردم ارجاع می‌دهد؛ چنانچه مقرر داشته است: قدرت مشروعیت ندارد، مگر این‌که از اراده عمومی ملت بدست آمده باشد. الوسیط فی القانون الدستوری ، دکتر عبدالحمید، متولی، ص125؛ زیرا مردم از حق رهبری مطلق استفاده کرده نمی‌تواند تا قانون از اراده عمومی نمایندگی نکند. مبادئ القانون الدستور – دکتر سید صبری، ص52،  ط4،1949.

[8]  لفظ (رب) در عربی به دو معنا استفاده می‌شود: 1) سید، یعنی بادار متصرف و مدبر، امر و نهی کننده، حاکم و قانون‌گذار. 2) مالک، یعنی مالک عین و یا شئ به گونه‌ای که حق تصرف در عین را برایش بدهد. در کتاب (الحاکمیة و سیادة الشرع) از دکتر مسعری ص: 28-29. ابن فارس گفته است: (الرب) حرف راء و باء دلالت بر اصولی می‌کنند؛ اول اصلاح شئ و مراقبت از آن؛ بنابر این اصل رب به معنای مالک، آفریدگار و صاحب است. (الرب) مصلح شئ است؛ چنانچه گفته می‌شود: "رب فلان ضیعته" یعنی فلانی ضایعات خود را درست کرد، زمانی‌که آن را اصلاح کند. پس رب به معنای اصلاح کننده شئ است. بنابراین الله متعال رب است؛ زیرا احوال مخلوق خود را اصلاح می‌کند. معجم مقاییس الغة.  (رب) در اصل مصدر به معنای تربیه است که عبارت است از رساندن یک شئ به کمالش بصورت تدریجی که تمام نعمت‌ها را شامل می‌شود؛ سپس برای مبالغه وصف قرار گرفته است؛ مانند صوم و عدل. (رب) وصف است از ربه یربه که در اصل ربب بوده و دو حرف متماثل باهم ادغام شده اند. مالک، رب نامیده شده است؛ زیرا آنچه را در اختیار دارد، حفاظت و تربیه می‌کند. کلمه (رب) برغیر الله متعال بدون قید اطلاق نمی‌شود، مانند گفته الله سبحانه وتعالی ]ارجع الی ربک [ ابن جزی گفته است: معانی (رب) چهار است: معبود، رهبر، مالک و مصلح. همه این‌ها در مورد رب العالمین صادق است، مگر این‌که راجح‌‌تر در معنایش معبود است؛ چون خاص به الله می‌باشد. تفسیر البحر المدید از ابن عجیبه با تصرف. ابو حیان اندلسی در البحر المحیط گفته است: (رب) عبارت است از سید، مالک، ثابت، معبود و مصلح؛ بعضی معنای صاحب را نیز افزوده اند.