(ترجمه)

در مسند امام احمد بن حنبل آمده که عبدالله بن عمرو از رسول الله صلی الله علیه وسلم روایت می‌کند که آن‌حضرت صلی الله علیه وسلم فرمودند:

«أَرْبَعٌ إِذَا كُنَّ فِيكَ فَلا عَلَيْكَ مَا فَاتَكَ مِنَ الدُّنْيَا: حِفْظُ أَمَانَةٍ، وَصِدْقُ حَدِيثٍ، وَحُسْنُ خَلِيقَةٍ، وَعِفَّةٌ فِي طُعْمَةٍ»

ترجمه: چهار خصلت است که اگر داشته باشی، بابت نداشته‌هایت در دنیا باکی نیست: حفظ امانت، راستی گفتار، نیکی خلق و پاکی لقمه.

اول: امانت‌داری

طبرانی در کتاب "الاوسط" از عبد الله بن عمر روایت می‌کند که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:

«لا إِيمَانَ لِمَنْ لا أَمَانَةَ لَهُ، وَلا صَلَاةَ لِمَنْ لا طُهُورَ لَهُ، وَلا دِينَ لِمَنْ لا صَلَاةَ لَهُ، إِنَّمَا مَوْضِعُ الصَّلَاةِ مِنَ الدِّينِ كَمَوْضِعِ الرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ».

ترجمه:کسی‌که امانت‌دار نیست ایمان ندارد، کسی‌که وضو ندارد، نماز وی درست نیست و کسی‌که نماز نمی‌خواند دین ندارد؛ چراکه جایگاه نماز در دین مانند جایگاه سر در بدن است.

2: دوم : راستی در گفتار

صحیح مسلم از عبدالله بن مسعود روایت نموده است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:

«عَلَيْكُمْ بِالصِّدْقِ، فَإِنَّ الصِّدْقَ يَهْدِي إِلَى الْبِرِّ، وَإِنَّ الْبِرَّ يَهْدِي إِلَى الْجَنَّةِ، وَمَا يَزَالُ الرَّجُلُ يَصْدُقُ وَيَتَحَرَّى الصِّدْقَ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللهِ صِدِّيقًا، وَإِيَّاكُمْ وَالْكَذِبَ، فَإِنَّ الْكَذِبَ يَهْدِي إِلَى الْفُجُورِ، وَإِنَّ الْفُجُورَ يَهْدِي إِلَى النَّارِ، وَمَا يَزَالُ الرَّجُلُ يَكْذِبُ وَيَتَحَرَّى الْكَذِبَ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللهِ كَذَّابًا»

ترجمه: صداقت و راستی را پیشۀ خود کنید؛ چرا که صداقت و راستی به سوی نیکی هدایت می‌کند و نیکی به سوی بهشت؛ و همواره بنده راست می‌گوید و تلاش می‌کند راست بگوید، تا اینکه نزد الله از صدیقان نوشته می‌شود. از دروغ دوری کنید چرا که به فساد می‌کشاند و فساد هدایتگر مسیر آتش می‌باشد و همواره بنده دروغ می‌گوید و تلاش می‌کند دروغ بگوید تا اینکه نزد الله به عنوان دروغگو و کذاب نوشته می‌شود.

طبرانی در کتاب "کبیر" داستان کعب بن مالک را بیان می‌کند. کعب بن مالک یکی از آن سه نفری بود که از رفتن غزوة العسرۀ (غزوه تبوک) تخلف کرده بودند و بعدا الله سبحانه وتعالی توبه آن‌ها را پذیرفت.

قَالَ كَعْب: «يَا رَسُولَ اللهِ إِنَّ اللهَ أَنْجَانِي بِالصِّدْقِ، وَإِنَّ مِنْ تَوْبَتِي إِلَى اللهِ أَنْ لا أُحَدِّثَ إِلاَّ صِدْقًا مَا بَقِيتُ، وَاللهِ مَا أَعْلَمُ أَحَدًا مِنَ النَّاسِ أَبْلاهُ اللهُ فِي صِدْقِ الْحَدِيثِ مَا أَبْلانِي مُنْذُ ذَكَرْتُ ذَلِكَ لِرَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِلَى يَوْمِي هَذَا، وَأَنَا أَرْجُو أَنْ يَحْفَظَنِي اللهُ فِيمَا بَقِيَ»

ترجمه: کعب گفت: ای رسول الله صلی الله علیه وسلم، الله (سبحانه وتعالی) مرا با راستگویی نجات داد و توبۀ من در نزد الله این بود که بجز سخن راست دیگر چیزی را بر زبان نیاورم، و از زمانی‌که من این سخن نزد رسول الله صلی الله غلیه وسلم بیان کردم، به الله قسم هیچ شخصی را ندیدم که الله (سبحانه وتعالی) او را در راست‌گویی به مانند من ابتلا کرده باشد و امید دارم که الله سبحانه وتعالی مرا راستگو نگهدارد.

 سوم: اخلاق نیکو

احادیث در این رابطه در باب "بَابِ مَا جَاءَ فِي حُسْنِ الخُلُقِ" در کتاب "مَوَارِدِ الظَّمآنِ إِلَى زَوَائِدِ ابنِ حِبَّان" آمده است.

از عبد الله بن عمرو روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم در مجلسی نشسته بودند و فرمودند:

«أَلا أُخْبِرُكُمْ بِأَحَبِّكُمْ إِلَيَّ وَأَقْرَبِكُمْ مِنِّي مَجْلِسًا يَوْمَ الْقِيَامَةِ؟». (ثَلاثَ مَرَّاتٍ يَقُولُهَا) قُلْنَا: بَلَى يَا رَسُول الله قَالَ: «أحسنكم أَخْلَاقًا»

ترجمه: آیا شما را با خبر نسازم که محبوب‌ترین شما نزد من و نزدیک‌ترین شما در همنشینی با من روز قیامت چه کسانی هستند؟(سه بار این سخن را تکرار کردند) گفتیم: بلی ما را باخبر بساز، فرمودند: «خوش اخلاق‌ترین شما».

ابی ثعلبه خشنی از رسول الله صلی الله علیه وسلم روایت می‌کند که فرمودند:

«إِنَّ أَحَبَّكُمْ إِلَيَّ وَأَقْرَبَكُمْ مِنِّي فِي الْآخِرَة أحاسنكم أَخْلَاقًا وأبغضكم إِلَيّ وأبعدكم مني فِي الْآخِرَة أسوأكم أَخْلَاقًا المتشدقون المتفيهقون الثرثارون»

ترجمه: محبوب‌ترین شما نزد من و نزدیک‌ترین شما با من روز قیامت خوش اخلاق‌ترین شما است، و مبغوض‌ترین شما نزد من و دور‌ترین شما از من در روز قیامت، افراد پر حرف و لاف‌زن و متکبران هستند.

ابی هریره روایت می‌کند که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:

«أَلا أُخْبِرُكُمْ بِخِيَارِكُمْ" قَالُوا بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: "أطولكم أعمارا وَأَحْسَنُكُمْ أَخْلَاقًا»

ترجمه: آیا شما را باخبر نسازم که بهترین‌ شما چه کسی است، گفتند: بلی ما را باخبر ساز، فرمود: کسی‌که عمر طولانی و اخلاق نیکو دارد.

از ابی درداء روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:

«إِنَّ أَثْقَلَ مَا يوضع فِي مِيزَانِ الْمُؤْمِنِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ خُلُقٌ حَسَنٌ وَإِن الله يبغض الْفَاحِش الْبَذِيء»

ترجمه: سنگین‌ترین عملی که در میزان مؤمن در روز قیامت گذاشته می‌شود، اخلاق نیکوست و الله (سبحانه وتعالی) از هر یاوه‌گو و بی‌حیا بدش می‌آید.

عبد الله بن عمرو بن عاص می‌گوید که معاذ بن جبل ارادۀ سفر داشت، نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آمد و گفت: ای نبی خدا مرا نصیحت کن، رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:

«اعْبُدِ اللَّهَ وَلَا تُشْرِكْ بِهِ شَيْئًا" قَالَ يَا نَبِيَّ اللَّهِ زِدْنِي قَالَ: «إِذَا أَسَأْتَ فَأَحْسِنْ». قَالَ يَا نَبِي الله زِدْنِي قَالَ: «اسْتَقِم وليحسن خلقك»

ترجمه: الله را عبادت کن و برایش شریک نیاور، گفت یا رسول الله بیشتر مرا نصیحت کن، فرمودند: در مقابل بدی نیکی کن، سپس گفت، یا رسول الله بیشتر مرا نصیحت کن، فرمودند: استقامت داشته باش و اخلاقت را نیکو گردان.

از ابی هریره روایت است که از رسول الله صلی الله علیه وسلم سؤال شد:

ما أَكْثَرُ مَا يُدْخِلُ النَّاسَ الْجَنَّةَ قَالَ: «تَقْوَى اللَّهِ وَحُسْنُ الْخلق». قَالَ مَا أَكْثَرُ مَا يُدْخِلُ النَّاسَ النَّارَ قَالَ: «الأَجْوَفَانِ الْفَم والفرج»

ترجمه: چه چیزی بیش از همه مردم را وارد بهشت می‌کند؟ فرمودند: تقوی الهی و اخلاق نیکو. پرسیده شد: چه چیزی بیش از همه مردم را وارد دوزخ می‌کند؟ فرمودند: دو فرج (میان‌تهی)، دهان وشرمگاه.

ابی هریره روایت می‌کند که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:

«أَكْمَلُ الْمُؤْمِنِينَ إِيمَانًا أحْسنهم خلقا»

ترجمه: کامل‌ترین مؤمنان از لحاظ ایمان‌داری خوش اخلاق‌ترین‌ شان است.

ام المؤمنین عایشه روایت می‌کند که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:

«إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَيُدْرِكُ بِخُلُقِهِ دَرَجَةَ الصَّائِمِ الْقَائِمِ»

ترجمه: مؤمن به وسیلۀ اخلاق نیکو درجه روزه‌دار و شب زنده دار را کسب می‌کند.

ابی هریره از رسول الله صلی الله علیه وسلم روایت می‌کند که فرمودند:

«كَرَمُ الْمَرْءِ دِينُهُ ومروءته عقله وحسبه خلقه»

ترجمه: عزت انسان در دین اوست، جوانمردی وی علق اوست و افتخارش در اخلاق نیکش است.

چهارم: غذای حلال

طبرانی در الاوسط از ابن عباس روایت می‌کند که گفت:

تُلِيَتْ هَذِهِ الْآيَةُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: (يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًا). (البقرة 168) فَقَامَ سَعْدُ بْنُ أَبِي وَقَّاصٍ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، ادْعُ اللَّهَ أَنْ يَجْعَلَنِي مُسْتَجَابَ الدَّعْوَةِ، فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «يَا سَعْدُ أَطِبْ مَطْعَمَكَ تَكُنْ مُسْتَجَابَ الدَّعْوَةِ، وَالَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ، إِنَّ الْعَبْدَ لَيَقْذِفُ اللُّقْمَةَ الْحَرَامَ فِي جَوْفِهِ مَا يُتَقَبَّلُ مِنْهُ عَمَلَ أَرْبَعِينَ يَوْمًا، وَأَيُّمَا عَبْدٍ نَبَتَ لَحْمُهُ مِنَ السُّحْتِ وَالرِّبَا فَالنَّارُ أَوْلَى بِهِ»

ترجمه: این آیه را نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم تلاوت کردم؛ (يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًا) سپس سعد بن ابی وقاص از جای بلند شد و گفت یا رسول الله صلی الله علیه وسلم برایم دعا کن که الله (سبحانه وتعالی) دعای مرا بپذیرد. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: ای سعد غذای خود را حلال بگردان تا الله (سبحانه وتعالی) دعای تو را بپذیرد. قسم به ذاتی جان من محمد در دست اوست، اگر بنده لقمۀ حرام را در دهن خود بگذارد عبادت چهل شبانه روزش پذیرفته نمی‌شود و هر بنده‌ای که گوشت بدنش با حرام و سود رشد کند، آتش برایش بهتر است.

در کتاب مستخرج ابونعیم بر صحیح مسلم از ابو هریره روایت شده است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:

«يَا أَيُّهَا النَّاسُ، إِنَّ اللَّهَ طَيِّبٌ لَا يَقْبَلُ إِلَّا طَيِّبًا، وَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَمَرَ الْمُؤْمِنِينَ بِمَا أَمَرَ بِهِ الْمُرْسَلِينَ، فَقَالَ: ﴿يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا إِنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ﴾.(المؤمنون 51) وَقَالَ: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ﴾ (بقره: 172) ثُمَّ ذَكَرَ الرَّجُلَ يُطِيلُ السَّفَرَ أَشْعَثَ أَغْبَرَ يَمُدُّ يَدَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ: يَا رَبِّ، يَا رَبِّ، وَمَطْعَمُهُ حَرَامٌ، وَمَشْرَبُهُ حَرَامٌ، وَمَلْبَسُهُ حَرَامٌ، وَغُذِّيَ بِالْحَرَامِ، فَأَنَّى يُسْتَجَابُ لَهُ؟»

ترجمه: الله سبحانه وتعالی پاک است و بجز پاکی چیز دیگری را نمی‌پذیرد، و الله متعال مؤمنان را به چیزی دستور می‌دهد که به پیامبران دستور داده است، سپس این آیه را تلاوت کردند: ﴿يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا إِنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ﴾ [مومنون:51] «ای پیامبران! از چیزهای پاک، تناول کنید و کارهای نیک انجام دهید؛ من به اعمال شما آگاهم.» ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ﴾ [بقره: 172] «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از چیزهای پاکی که ما به شما عنایت کرده‌ایم، بخورید.» سپس از مردی یاد کرد که سفرش را طولانی کرده، ژولیده مو و غبارآلود است و  دستان خود را به سوی آسمان بلند می‌کند و می‌گوید یا رب، یا رب در حالی‌که غذای، نوشیدنی و لباسش از حرام است و از حرام تغذیه شده است، دعای چنین شخصی چطور پذیرفته می‌شود.

مترجم: حسن سلحشور