آیا اجماع اصحاب، بیان مجمل است؟
- نشر شده در فقهی
پرسش:
السلام علیکم و رحمت الله و بركاته!
الله سبحانه وتعالی شما را نصرت داده و در آنچه اراده دارید، توفیق فرماید. در متن کتاب «شخصیت اسلامی» جلد سوم صفحه 269، در ضمن بحث بیان مجمل چنین ذکرشده: "بیان مجمل یا سخنی از جانب الله سبحانه وتعالی بوده و یاهم سخن و عملی از رسول الله صلی الله علیه وسلم می باشد." پرسش اینست كه اجماع صحابه بيان مجمل گفته نشده، آیا اجماع آنها بیان مجمل شده میتواند؟ و آیا اعمال و اقوال آنها در امور خلافت و احکام آن اعتبار داده میشود تا بیان برای اجمال آیه مبارکه «وَأَنِ احْكُم بَيْنَهُم بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ» باشد یا خیر؟
پاسخ:
و عليكم السلام و رحمت الله و بركاته!
آنچه در جلد سوم کتاب «شخصیت اسلامی» آمده است: "بیان مجمل کلام الله سبحانه وتعالی بوده یا سخن و يا عمل وی صلی الله عليه وسلم می باشد." اين عبارت اجماع را نیز شامل میشود، زیرا اجماع براساس دانائی صحابه از سنت ظاهر میشود؛ چون هرگاه مشکلی پیدا میشد بدون روایت حديث حكم آن را میگفتند، زیرا موضوع نزدشان واضح میبود؛ مثلاً: هنگامی قضیه میراث پدر کلان و پسر برایشان پیش شد که واقعیت این قضیه چنین بود: "هرگاه شخصی بمیرد که یک پسر و پدر کلان از وی باقی بماند پس میراث پدر کلان چه قدر میباشد؟"
بناً ایشان اجماع نمودند که سهم پدر کلان سدس(یک از شش حصه) میباشد، یعنی آنها درین مورد حدیثی را از رسول الله صلی الله عليه وسلم شنیدهبودند؛ چون آنها موضوع را می دانستند پس حکم آن را بدون ذکر دلیلش بیان نمودند. بدین اساس گفته میشود که اجماع صحابه از دلیل حدیثی از رسول الله صلی الله عليه وسلم ظاهر میشود كه صحابه بدون روایت آن حكم را بهگونه مستقيم بیان نمودهاند. همین گونه متن وارده در کتاب «شخصیت اسلامی» ضمناً اجماع را شامل میشود زیرا اجماع براساس حدیث رسول الله صلی الله عليه وسلم استوار میباشد.
در باب اجماع جلد سوم کتاب «شخصیت اسلامی» صفحه 295، چنین آمدهاست: "یقیناً اجماع صحابه بهنفس نص شرعی برمیگردد زیرا ایشان بر حکمی اجماع نمی کردند مگر اینکه نزد شان دلیل شرعی از قول، فعل و يا تقریر رسول الله صلی الله عليه وسلم میبود که بهآن استناد مینمودند، پس مطمئناً که اجماع ایشان حاصل و مستند بهدلیلی میبود." ازین واضح میشود که صحابه بر چیزی اجماع نمیکردند مگر اینکه دلیل شرعی نزد ایشان وجود میداشت که قبلاً در میان شان روایت نشدهبود. پس اجماع صحابه خودش دلیل شرعی بوده که حاصل و مستند از دلیل دیگر میباشد.
در اخیر باید گفت که بلی، آنچه از اجماع صحابه رضوان الله علیهم که در رابطه بهموضوع خلافت وارد شده آن بیانی برای آنچه از آیات حکم میباشد که در قرآن کریم آمدهاست.
برادر شما عطا بن خليل ابورشته