(ترجمه)

از عبد الله بن عمر رضی الله عنهما روايت است كه رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمود:

«إِنَّا أُمَّةٌ أُمِّيَّةٌ، لاَ نَكْتُبُ وَلاَ نَحْسُبُ، الشَّهْرُ هَكَذَا وَهَكَذَا»

(رواه بخاری و مسلم)

ترجمه: ما اُمت ناخوان هستيم؛ از نوشتن و حساب كردن(علم نجوم و فلکی) استفاده نمی‌کنيم؛ ماه گاهی اين قدر و گاهی اين قدر می‌شود(توسط باز کردن و بسته نمودن انگشتان دست‌های خود، نخست، بيست‌ونه و سپس، سی روز را نشان داد).

توضیح حدیث

در این حدیث بیان شده که ما امت ناخوان هستیم؛ یعنی در امور عبادات برای ما اجازه نیست که از علم نجوم یا حساب فلکی استفاده نمائیم؛ زیرا عبادات در اسلام توقیفی بوده(مقدار، زمان و کیفیت ادای عبادات از نزد الله متعال تعیین شده که تغییر و تبدیل یا علت‌جوئی در آن‌ها جای ندارد)؛ همان طوری‌که الله سبحانه وتعالی امر کرده، باید انجام شود؛ چنانچه یک نماز در وقت معیین آغاز و در وقت معیینی انتهاء می‌یابد که مرتبط به آفتاب است؛ همین طور الله سبحانه وتعالی ثبوت آغاز و انتهای ماه رمضان را به مهتاب مرتبط نموده است و همین‌طور روزه گرفتن و افطار را به شفق و آفتاب، مرتبط نموده است.

لذا هیچ احدی را حق داده نشده که اوقات عبادات را به غیر این طریقه محدود سازند؛ بناءً هیچ کسی حق ندارد که این روزها را به حساب و شمارش سی روز وغیره منحصر کند؛ چنانچه در این زمان بعضی مردم علاقه‌مند هستند که رمضان را به ماه‌های میلادی، که شمار آن‌ها ثابت اند و تغیر نمی‌کنند، بشمارند.

ایام ماه مبارک رمضان پرفیض می‌باشد، که گاهی سی روز و گاهی بیست‌ونه روز می‌آید و این ضابطه مرتبط به طریقۀ حساب نبوده؛ بلکه مربوط به رویت یا دیدن مهتاب و اعلان دخول ماه رمضان از طرف امام یا خلیفۀ مسلمین می‌باشد؛ چنانچه دیده شده که رمضان یک سال با رمضان سال گذشته تفاوت داشت و با رمضان سال بعدی مساوی بود. لذا هیچ نوع برنامه یا محدودیت دیگری نیست، جز سنجش به رویت مهتاب. اکنون تنها مسأله‌ای که باقی ماند، همان دیدن یا عدم دیدن مهتاب است، این موضوع هیچ ارتباطی به علم فلکی نداشته و جواز هم ندارد که مطابق علم فلکی حکم شود؛ این موضوعی است که نبی کریم صلی الله علیه وسلم به آن در این حدیث و احادیث و نصوص دیگری اشاره کرده و برای ما خبرداده است که عبادات و اوقات آن‌ها همه توقیفی بوده؛ چنانچه الله سبحانه وتعالی امر فرموده و پیامبرش صلی الله علیه وسلم به ما رسانیده است، باید انجام یابند؛ نه به طریقه غیر آن.

اما نسبت امی بودن به این امت، چندین توجیه دارد: از جمله این‌که پیامبر صلی الله علیه وسلم خودش امی و درس نخوانده بود و به قوم امی فرستاده شده بود، گویا امی بودن یک صفت قوم عرب بود؛ طوری‌که الله متعال فرموده:

﴿هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ﴾

[جمعه: 2]

ترجمه: الله ذاتیست كه در ميان جمعيت درس نخوانده رسولى از خودشان برانگيخت.

از الله سبحانه وتعالی آرزومندیم که چنانچه دین ما را برای ما تکمیل کرده است؛ همان طور محفوظش بدارد و توفیق نصیب ما گرداند تا بتوانیم به طریقۀ سلیم و با صلابت به آن عمل نمائیم؛ طریقه‌ای که در آن عصیان و نافرمانی نکرده باشیم و نه در دین الله چیزی افتراء کرده باشیم! اللهم آمین!

خلاصه حدیث

از حدیث فوق واضح می‌شود که ماه رمضان از دیدن مهتاب ثابت می‌شود؛ نه از علم نجوم و حساب فلکی و این‌که ماه رمضان گاهی سی روز و گاهی بیست‌ونه روز می‌باشد. هم‌چنان واضح گردید که عبادات و اوقات آن‌ها همه توقیفی بوده؛ همان طوری‌که الله متعال امر فرموده و پیامبرش صلی الله علیه وسلم به ما رسانیده است، باید انجام یابد؛ نه به طریقۀ غیر آن.