(ترجمه)

پرسش

السلام‌علیکم‌ورحمت‌الله‌وبرکاته!

الله متعال برکت نصیب‌تان فرماید! پاسخ عدم جواز تثبیت ماه در اتکاء به شمارش فلکی را خواندم؛ اما یک موضوع دیگر باقی مانده که خواهان بیان و توضیح آن هستم و آن موضوع عبارت از این است که بعضی‌ها در نفی دیدن هلال و صحت آن، بنا به حساب فلکی اعتماد قایل‌اند؛ یعنی در صورت درست بودن حساب، به عدم ظهور هلال تاکید می‌رزند و اگر کسی ادعا کند که هلال را دیده است، سخن وی را توهمی بیش ندانسته و شهادت‌اش رد می‌گردد. نظریات مشابه به این مسأله را در قصه‌های تاریخ اسلامی که در آن شهادت یک فرد، رد می‌گردد، را خوانده‌ام. یکی از کسانی‌که معتقد به این امر می‌باشد، امام قاضی تقی‌الدین علی بن عبدالکافی سبکی دمشقی، نویسنده کتاب (الإبهاج في شرح المنهاج) در اصول فقه می‌باشد که وی این دیدگاه و بعضی از حوادث دیگر را در این کتاب‌ تحت عنوان: (نشان منثور در اثبات ماه‌ها) آورده است. در سال‌های گذشته دانش‌مندان علم فلک اعلان نموده بودند تا زمانی‌که خورشید غروب نکند، ماه دیده نخواهد شد؛ سپس در شام‌گاه همان روز از داخل شدن ماه خبر دادند.

در رابطه برای‌مان توضیح دهید، الله متعال برکت و منفعت نصیب‌تان فرماید و پیروزی را توسط شما محقق سازد.

پاسخ

علیکم‌السلام‌ورحمت‌الله‌وبرکاته!

پاسخ قبلی ما در زمینۀ دیدن ماه بدون اعتماد به حساب فلکی، واضح و همه‌جانبه بود و شما بیان داشتید که در آن زمینه اطلاع به دست آورده‌اید، با این وجود برای‌تان چنین پاسخ می‌دهیم:

برادر گرامی! همان‌گونه که در پاسخ قبلی توضیح دادیم، در رابطه به ماه روزه و عید فطر دلایل شرعی با وضوح تمام، دیدن هلال را شرط گذاشته است:

«صُومُوا لِرُؤْيَتِهِ وَأَفْطِرُوا لِرُؤْيَتِهِ»

ترجمه: با دیدن (هلال) روزه بگیرید و افطار نمایید.

الله متعال ما را از حساب فلکی و شرط گذاشتن روزه و فطر بر مبنای شهادت شاهدان، منع قرار داده است؛ هم‌چنان رسول الله صلی الله علیه وسلم برای ما در این مورد وضاحت داده است. ولی تثبیت درست بودن سخن شاهدان، وظیفۀ قاضی بوده که با شاهد گفتگو نموده و از صحت حس بینایی وی و اطرافیانش اطمینان حاصل می‌نماید؛ یعنی جهت ثابت نمودن این موضوع از تمام وسایل دست داشته‌ و تلاش‌های بشری استفاده می‌نماید. حکایت قاضی‌که با مدعی دیدن ماه مناقشه می‌نماید، به گونه‌ای است که وی با تدبر و نگاه دقیق، موی را در چشم شاهد مشاهده نموده و آن را از چشم‌اش برداشته برایش می‌گوید: هلال کجاست؟ اما وی این بار هلال را نمی‌بیند.

اما مداخلۀ حساب فلکی در تعین آغاز ماه جدید و عدم آغاز آن اهمیتی ندارد؛ چون ما بر مبنای حقیقت آغاز ماه نه؛ بلکه با دیدن هلال روزه می‌گیریم که در مورد احادیث صحیح زیادی وجود دارد، از جمله حدیثی را که بخاری نقل نموده است:

حَدَّثَنَا آدَمُ، حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ زِيَادٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، يَقُولُ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: أَوْ قَالَ: قَالَ أَبُو القَاسِمِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «صُومُوا لِرُؤْيَتِهِ وَأَفْطِرُوا لِرُؤْيَتِهِ، فَإِنْ غُبِّيَ عَلَيْكُمْ فَأَكْمِلُوا عِدَّةَ شَعْبَانَ ثَلاَثِينَ»

ترجمه: آدم برای‌مان گفت که شعبه برای ما از محمد بن زیاد نقل نمود که وی گفت: از ابو هریره -رضي الله عنه- شنیدم که می‌گفت: نبی یا ابوالقاسم -صلی الله علیه وسلم- فرمود: با دیدن آن (هلال) روزه بگیرید و افطار نمایید؛ ولی اگر برای‌تان آشکار نگردید، سی روز شعبان را تکمیل کنید.

معنای این حدیث چنین است که هلال گاهی موجود است؛ ولی در نتیجۀ پنهان ماندن در عقب ابر، آن را دیده نمی‌توانیم؛ پس باید سی روز را تکمیل نماییم.

برادر گرامی! واجب است تا به نصی‌که دیدن هلال را شرط گذاشته است، عمل نماییم.

در این رابطه قصه گردهمایی‌که گویا کنفرانس اسلامی، یا کنفرانس علمای مسلمان یا شبیه آن، چند سالی قبل برگزار شده بود، به یادم آمد. در این گردهمایی بعضی از آنان پیشنهاد نموده بودند که در شب سی‌ام با استفاده از هواپیما بر بالای ابر‌ها رفته و هلال را جست‌وجو و مشاهده نماییم!

الله متعال اسبابی را برای عبادات به ودیعه گذاشته که باید بدان التزام داشت؛ ولی نباید کار را به گونه‌ای پیچیده سازیم که برای‌مان مشکل آفرین باشد؛ درحالی‌که الله متعال از ما طالب آسانی است؛ نه مشکل:

﴿يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ﴾

(البقره: 185)

ترجمه: الله آسایش شما را می‌خواهد و خواهان زحمت شما نیست.

و مراد از کلمه (یُسر) پیروی از احکام شرعی مطابق به اسلام می‌باشد.

هم‌چنان دانش‌مندان علم فلک در سپری شدن ساعاتی‌که بعد از غروب خورشید، منجر به ظهور هلال می‌گردد، اختلاف نظر دارند، گاهی می‌گویند که دیدن هلال باید بر مبنای حساب صورت گیرد؛ چون گاهی اوقات هلال در یک مکان دیده می‌شود؛ ولی در مکان دیگری نه و گاهی بعد از غروب خورشید به مدت دو دقیقه و در جای دیگر پانزده دقیقه در آسمان باقی خواهد بود... .

از این رو، مداخلۀ حساب فلکی در نفی و یا اثبات آغاز ماه، زحمتی بیش نبوده و الله متعال نیز ما را به آن امر نفرموده است؛ بلکه در این زمینه نصوص کاملاً صریح و واضح بوده که تاویلی را نمی‌پذیرد.

برادرتان عطاء بن خلیل أبوالرشته

مترجم: عمر موحد