(ترجمه)

امام احمد حنبل در مسند خود از ابوهریره رضی الله عنه روایت نموده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:

«هَلْ تَدْرُونَ مَنْ الْمُفْلِسُ" قَالُوا الْمُفْلِسُ فِينَا يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ لَا دِرْهَمَ لَهُ وَلَا مَتَاعَ قَالَ "إِنَّ الْمُفْلِسَ مِنْ أُمَّتِي مَنْ يَأْتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِصِيَامٍ وَصَلَاةٍ وَزَكَاةٍ وَيَأْتِي قَدْ شَتَمَ عِرْضَ هَذَا وَقَذَفَ هَذَا وَأَكَلَ مَالَ هَذَا فَيُقْعَدُ فَيَقْتَصُّ هَذَا مِنْ حَسَنَاتِهِ وَهَذَا مِنْ حَسَنَاتِهِ فَإِنْ فَنِيَتْ حَسَنَاتُهُ قَبْلَ أَنْ يَقْضِيَ مَا عَلَيْهِ مِنْ الْخَطَايَا أُخِذَ مِنْ خَطَايَاهُمْ فَطُرِحَتْ عَلَيْهِ ثُمَّ طُرِحَ فِي النَّارِ»

ترجمه: آيا می‌دانيد مفلس کيست؟ گفتند: مفلس در میان ما کسی است که درهم و کالایی (ثروتِ نقدی و غيرنقدی) ندارد. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: مفلس در امت من کسی است که روز قيامت با انبوهی از (اعمال نيک، مانند) نماز و روزه و زکات حاضر می‌شود؛ ولی درحالی می‌آید که فلانی را دشنام داده و به آن يکی تهمت زده و مالِ اين را خورده و خونِ آن يکی را ريخته و فلانی را زده است. لذا از نيکی‌هايش به هريک از اين‌ها داده می‌شود؛ و اگر نيکی‌هايش پيش از ادای حقوقی که بر گردن دارد، تمام شود، از بدی‌های آنان گرفته می‌شود و به حسابِ او منظور می‌شود و سپس او را در آتشِ دوزخ می اندازند.

این حدیث از جمله احادیث مهمی شمرده می‌شود که باید معنا و مفهوم آن درک شود. برخی از مردم، با وجود انجام اعمالی مانند نماز، روزه و زکات مفلس هستند؛ زیرا یکی را دشنام داده و به دیگری تهمت زده، مالِ اين را خورده و خونِ آن را ريخته و فلانی را زده است.

مفلس بودن او بخاطر این است که از اعمال نیکویش که سرمایه وی محسوب می‌شود گرفته شده و به کسانی داده می‌شود که آنان را دشنام‌داده و لت و کوب کرده است. سپش اگر نيکی‌هايش پيش از ادای حقوق دیگران تمام شود، از بدی‌های آنان گرفته شده و به حسابِ او منظور می‌شود و سپس او را در آتش دوزخ می‌اندازند.

وقتی پیامبر صلی‌الله علیه وسلم از اصحاب خویش پرسیدند: «أتدرون من المفلس؟؛ آیا می‌دانید مفلس چه کسی است؟». در این جمله از کلمهٔ "أتدرون" استفاده نمودند که از کلمه "درایة" گرفته شده است و درایة به معنای علم به امور باطنی می‌باشد؛ پس در این‌جا منظور از "أتدرون" به معنای "أتعلمون" است؛ یعنی آیا می‌دانید مفلس حقیقی کیست؟ این جمله، سخن سیدنا علی کرم الله وجهه را تأیید می‌کند که فرمودند: «الغنى والفقر بعد العرض على الله؛ آن گاه كه اعمال[در قيامت]  به پيش‌گاه الله سبحانه وتعالی عرضه گردد، معلوم می‌شود که چه کسی ثروتمند و چه کسی فقیر است.»

وقتی‌که این سؤال از صحابه رضی‌الله عنهم پرسیده شد، آن‌ها بر اساس تجربیات خودشان پاسخ دادند: مفلس در میان ما، کسی است که هیچ درهم و دینار و هیچ مالی ندارد. معنای مفلس در نظر اصحاب رضی الله عنهم چنین بود؛ اما رسول الله صلی‌الله علیه وسلم در حدیثی‌که گذشت، در جواب اصحاب رضی‌الله عنهم فرمودند: نخیر، بلکه مفلس در امت من کسی است که روز قيامت با انبوهی از (اعمال نيک، مانند) نماز و روزه و زکات حاضر می شود...

ولی... جملۀ (أتَدْرُونَ مَنْ الْمُفْلِسُ؟)، قول سیدنا حضرت عمر رضی‌الله عنه را تایید می‌کند که فرمودند:

«من شاء صام ومن شاء صلى لكنها الاستقامة، لأن الصلاة والصوم والحج والزكاة هذه عبادات قد يفعلها الإنسان وفي نفسه إخلاص لها، وقد يفعلها نفاقاً، لكن مركز الثقل هو أن ينضبط على أمر الله»

ترجمه: هر کس می‌خواهد روزه بگیرد و هرکس می‌خواهد نماز بخواند؛ اما مهم اینست که ثابت قدم باشد؛ زیرا نماز و روزه و حج و زکات از جمله عباداتی هستند که انسان می‌تواند آن را از روی اخلاص انجام دهد یا از روی نفاق؛ اما مهم‌ترین مسئله اینست که انسان به دستورات الله سبحانه وتعالی پایبند و منضبط باشد.

از الله سبحانه وتعالی می‌خواهیم که ما را بر حق ثابت قدم گرداند، ما را از بندگان پرهیزگار خود قرار دهد، گناهان ما را به اعمال صالح تبدیل نموده و ما را در روز قیامت خجل و رسوا نکند! اللهم آمین!

مترجم: عبدالرحمن مستنصر