(ترجمه)
پرسش:
السلام علیکم ورحمت الله وبرکاته!
آیا نسبت دادن قوم برای سیدنا عیسی علیه السلام درست است، درحالی‌که وی پدر نداشت؟ چنانچه این مطلب در صفحۀ 138 در کتاب "نقض الفکری الغربی" ذکر شده است. الله سبحانه وتعالی شما را جزای خیر داده و به یاری‌اش نصرت تان دهد! انیس طرده از فلسطین.
پاسخ:
وعلیکم السلام و رحمت الله و برکاته!
مسأله‌ای که شما از آن سوال نمودید، مطلبی است که در صفحۀ 138 کتاب "نقض الفکرالغربی" چنین ذکر شده است: «الله سبحانه وتعالی کیفیت رابطه‌اش با مخلوق را تعیین و واضح نموده، به همین دلیل رسولان را به سوی بشر فرستاده که از جملۀ این رسولان موسی علیه السلام به سوی قومش فرستاده شده. عیسی علیه السلام به سوی قومش و محمد صلی الله علیه وسلم به سوی همه‌ای مردم.» ختم.
شما سوال نمودید و گفتید در حالیکه عیسی علیه السلام پدر نداشت، آیا نسبت دادن قوم برای عیسی علیه السلام درست است؟ اشارۀ شما از این سوال به آنچه می‌باشد که در کتاب "نقض الفکری الغربی الرأسمالی" که گفته شده «عیسی علیه السلام به سوی قومش فرستاده شده.» طوری معلوم می‌شود که به نظر شما آنچه در این کتاب ذکر شده غیر صحیح و نامناسب است.
برای دریافت جواب سوال تان، لازم است که به منابع ذیل مراجعه کنیم:
1- از لحاظ لغوی:
- در لسان العرب{12-496) آمده است: «...هدف از قوم جماعتی از مردان و زنان است و به قول بعضی، قوم جماعتی است که تنها به مردان اطلاق شده نه بر زنان... هدف از قوم شخص، پیروان و خویشاوندان وی است...» ختم.
- قاموس المحیط{3-275}: «قوم، جماعتی از مردان و زنان و یا تنها، جماعتی از مردان هستند و یا این‌که زنان در قوم در تبعیت از مردان قرار دارند. ...»
- الصحاح{ص-264}: «قوم؛ هدف از قوم مردان هستند نه زنان و برای این، لفظ مفرد و یا واحدی نمی‌باشد... الله سبحانه وتعالی فرموده است: ﴿لا يَسْخَرْ قومٌ من قوم﴾؛ یک قوم، قوم دیگری‌را مسخره نکند. سپس فرموده است: ﴿ولا نِساءٌ من نِساءٍ﴾؛ و نه زنان، زنان دیگری‌را مسخره کند. و در بسا موارد است که با خطاب مردان، زنان از باب تبعیت شامل می‌شود؛ زیرا قوم هر نبی شامل مردان و زنان هستند... و اقام الشیء به معنی آن را ادامه داد و از همین باب است: ﴿ويقيمون الصلاَة﴾؛ و آنان نماز را بر پا می‌دارند.
لذا قوم در لغت به معنی جماعت مردان غیر از زنان و یا پیروان مرد و یا بسته‌گان و خانوادۀ مرد است. شکی نیست که عیسی علیه السلام به سوی جماعتی از مردم یعنی بنی اسرائیل فرستاده شده که شامل مردان و زنان است. نسبت قوم به سوی عیسی علیه السلام که "قومه" گفته، مستلزم این نیست که باید عیسی علیه السلام به صورت حتمی از بنی اسرائیل پدر داشته باشد. بناءً برای نسبت قوم به سوی شخص، ضرورت به این ندارد که حتماً باید شخص از آن قوم نسب داشته باشد؛ بلکه برای صحت این نسبت، کافی است که شخص به عنوان رسول برای قوم فرستاده شده و آن قوم از جماعت و گروهی باشد که رسول به سوی شان فرستاده شده است.
بناءً قوم به معنی وابسته‌گان و خانوادۀ شخص است که این یکی از معانی کلمۀ "قوم" است، ولی قوم به معنی جماعت و هم‌چنان به معنی طرف‌داران و پیروان نیز می‌آید که استعمال این نسبت برای شخص، مستلزم قرابت نسبی نیست.
2- نصوص شرعی در مورد قوم: بدون شک کلمۀ قوم و نسبت قوم برای عیسی علیه السلام در نصوص شرعی به صورت واضح ذکر شده است: چنانچه الله سبحانه وتعالی فرموده است:
﴿وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ﴾ [ابراهیم: 5]
ترجمه: و ما هیچ رسولی را نفرستاده‌ایم، مگر این‌که به زبان قوم خودش(متکلم بوده) تا برای آنان(احکام الهی)را روشن سازد.
شکی نیست که عیسی علیه السلام به سوی قومش فرستاده شده که همانا بنی اسرائیل است. الله سبحانه وتعالی فرموده است:
﴿وَإِذْ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ إِنِّي رَسُولُ اللهِ إِلَيْكُمْ﴾ [صف: 6 ]
ترجمه: و آنگاه که عیسی فرزند مریم گفت: ای بنی اسرائیل من فرستادۀ الله به سوی شما هستم.
پس قوم عیسی علیه السلام به مقتضای این دو آیۀ مبارکه، قوم بنی اسرائیل است.
- بخاری در صحیح خود از جابر ابن عبدالله روایت نموده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده است:
«أُعْطِيتُ خَمْساً لَمْ يُعْطَهُنَّ أَحَدٌ قَبْلِي نُصِرْتُ بِالرُّعْبِ مَسِيرَةَ شَهْرٍ وَجُعِلَتْ لِي الْأَرْضُ مَسْجِداً وَطَهُوراً فَأَيُّمَا رَجُلٍ مِنْ أُمَّتِي أَدْرَكَتْهُ الصَّلَاةُ فَلْيُصَلِّ وَأُحِلَّتْ لِي الْمَغَانِمُ وَلَمْ تَحِلَّ لِأَحَدٍ قَبْلِي وَأُعْطِيتُ الشَّفَاعَةَ وَكَانَ النَّبِيُّ يُبْعَثُ إِلَى قَوْمِهِ خَاصَّةً وَبُعِثْتُ إِلَى النَّاسِ عَامَّةً»
ترجمه: من پنج چیز داده شدم که برای هیچ یکی از پیامبران قبل از من داده نشده بود. من به وسیله رعب یعنی ترس از مسیر یک ماه راه نصرت داده شدم. زمین برایم مسجد و پاکیزه قرار گرفته است. لذا هر شخصی‌که در هرجا نماز را دریافت، نماز را اداء کند. هم‌چنان غنیمت‌ها برای من حلال گردیده، درحالی‌که برای پیامبران قبل از من حلال نگردیده بود. هم‌چنان برای من شفاعت داده شده است. به همین ترتیب هر پیامبر قبل از من تنها و مخصوص برای قوم خودش فرستاده شده؛ اما من برای تمام بشریت فرستاده شدم.
لذا این قول او صلی الله علیه وسلم: «كَانَ النَّبِيُّ يُبْعَثُ إِلَى قَوْمِهِ خَاصَّةً وَبُعِثْتُ إِلَى النَّاسِ عَامَّةً» شامل همۀ اقوام شده و شکی نیست که عیسی علیه السلام به سوی قومش فرستاده شده است. بناءً پیروان حضرت عیسی علیه السلام به مقتضای این حدیث مبارک قوم عیسی علیه السلام است.
- از عربان بن ساریه سلمی روایت است که گفت: شنیدم که رسول الله صلی الله علیه وسلم می‌فرمودند:
«إنِّي عَبْدُ اللَّهِ فِي أُمِّ الْكِتَابِ لَخَاتَمُ النَّبِيِّينَ وَإِنَّ آدَمَ لَمُنْجَدِلٌ فِي طِينَتِهِ وَسَأُنَبِّئُكُمْ بِتَأْوِيلِ ذَلِكَ دَعْوَةِ أَبِي إِبْرَاهِيمَ وَبِشَارَةِ عِيسَى قَوْمَهُ وَرُؤْيَا أُمِّي الَّتِي رَأَتْ أَنَّهُ خَرَجَ مِنْهَا نُورٌ أَضَاءَتْ لَهُ قُصُورُ الشَّامِ» (احمد در مسند خود و حاکم در مستدرک خود این حدیث را روایت نمودند) و گفته که این حدیث صحیح الاسناد است.
ترجمه: من در ام الکتاب"لوح محفوظ" عبدالله و خاتم الانبیاء قرار گرفتم که آدم علیه السلام در گِل خود افتاده بود. من تأویل این مسأله و دعای پدرم ابراهیم در حقم و بشارت عیسی علیه السلام را برای قومش و خواب مادرم را برای شما بیان می‌کنم؛ آن‌جا که در خواب دیده بود که از وجودش نوری بیرون شده که توسط آن قصرهای شام روشن شده است.
طوری‌که دیده می‌شود رسول الله صلی الله علیه وسلم در این حدیث قوم عیسی علیه السلام را صراحتاً ذکر نموده و آنان‌را به عیسی علیه السلام نسبت داده است؛ چنانچه گفته است: «وَبِشَارَةِ عِيسَى قَوْمَهُ؛ و بشارت عیسی برای قومش» که در حقیقت این اشاره به این قول اوتعالی است:
﴿وَإِذْ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ يَابَنِي إِسْرَائِيلَ إِنِّي رَسُولُ اللهِ إِلَيْكُمْ مُصَدِّقاً لِمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَمُبَشِّراً بِرَسُولٍ يَأْتِي مِنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ فَلَمَّا جَاءَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ قَالُوا هَذَا سِحْرٌ مُبِينٌ﴾ [صف: 6]
ترجمه: و آنگاه که عیسی فرزند مریم گفت: ای بنی اسرائیل، من فرستادۀ الله به سوی شما هستم، تصدیق کنندۀ تورات پیش از خود و بشارت دهندۀ رسولی‌که بعد از من خواهد آمد که نامش أحمد است، پس همین که (محمدصلی الله علیه وسلم) نشانه‌های روشنی برای آن‌ها آورد، گفتند این جادوئی است آشکار.
در کتاب دلائل النبوت تألیف بیهقی{5-17} از حاتم بن ابی بلتعة روایت شده که گفته است: «رسول الله صلی الله علیه وسلم مرا به طرف مقوقس، پادشاه اسکندریه فرستاد و گفت: من با نامۀ رسول الله صلی الله علیه وسلم با پادشاه اسکندریه ملاقات کردم. او مرا در نزد خود خواست و در نزد آن ماندم؛ سپس در حالی به دنبالم فرستاد که فرماندهان خود را جمع کرده بود و گفت: «من سخنی برایت می‌گویم، می‌خواهم سخنم را درست دقت کنی و حرفم را بدانی! گفتم بفرمائید. سپس گفت: از رفیق خود برایم خبر بده که آیا رسول نیست؟ گفتم بلی، او رسول الله است. گفت: پس چرا در حق قوم خود نفرین نکرده؛ در حالیکه قومش آن را از شهرش به شهر دیگری اخراج کرده اند؟ ابو بلتعه گفت: من در جوابش گفتم: آیا بر این گواه نیستی که عیسی علیه السلام رسول الله بود؟ پس وقتی قومش آن را گرفتند و می‌خواستند که بر او غالب شده و آن را از بین ببرند، چرا در آن وقت دعا نکرد که الله سبحانه وتعالی آنان‌را هلاک سازد؟ تا این‌که الله سبحانه وتعالی آن را به آسمان دنیا بلند برد. گفت تو مرد حکیمی هستی و از نزد حکیمی آمدی.»
ابن حاطب بن ابی بلتعه فرستادۀ رسول الله صلی الله علیه وسلم بود که در جریان استدلالش با مقوقس می‌گوید: «فما له حيث أخذه قومه فأرادوا أن يغلبوه ألا يكون دعا عليهم بأن يهلكهم الله عز وجل؛ یعنی وقتی‌که قومش آن را گرفت و اراده کردند که مغلوبش بسازند(و از بین ببرند)، چرا نفرین نکرد تا الله سبحانه وتعالی آنان را هلاک کند؟
3- بنا به مطالب فوق، هیچ مانعی از نسبت دادن قوم بنی اسرائیل نسبت به عیسی علیه السلام در این گفتۀ ما "وعيسى عليه السلام إلى قومه" وجود ندارد؛ زیرا بنی اسرائیل پیروان عیسی علیه السلام بوده که عیسی علیه السلام به سوی شان فرستاده شده است و از این‌که پدر نداشت هیچ مانعی در استعمال این اصطلاح به وجود نمی‌آید، چنانچه در بالا در بخش بیان لغوی واضح نمودیم.
هم‌چنان قرآن کریم اشاره به این دارد که برای عیسی علیه السلام قومی می‌باشد:
﴿وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ﴾ [صف: 6]
ترجمه: و ما هیچ رسولی را جز به زبان قومش نفرستادیم تا(پیام الله را) به روشنی برای آنان بیان کند.
هم‌چنان رسول الله صلی الله علیه وسلم چیزی می‌گوید که قول شان مستلزم اثبات قوم برای عیسی علیه السلام است:
«كَانَ النَّبِيُّ يُبْعَثُ إِلَى قَوْمِهِ خَاصَّةً وَبُعِثْتُ إِلَى النَّاسِ عَامَّةً»
ترجمه: رسولان به سوی قوم‌شان فرستاده می‌شدند؛ اما من به سوی همۀ مردم فرستاده شدم.
و حتی آن‌حضرت صلی الله علیه وسلم صراحتاً قوم را به عیسی علیه السلام نسبت داده است: «وَبِشَارَةِ عِيسَى قَوْمَهُ؛ و بشارت عیسی برای قومش!»
هم‌چنان فرستاده و یا سفیر رسول الله صلی الله علیه وسلم با استدلال خود با مقوقس می‌گوید: "فما له حيث أخذه قومه"
4- بناءً آنچه در کتاب"نقض الفکرالغربی الرأسمالی" که گفته شده (وعيسى عليه السلام إلى قومه) کلام صحیح و درست است.
امیدوارم که مسأله واضح شده باشد.
برادرتان عطاء ابن خلیل ابوالرشته
13ذوالقعده1444هـ.ق.
2 جون 2023م.
مترجم: مصطفی اسلام
