ادیان شرقی:

ادیان محدودی در جهان وجود دارند که اساساً از شرق-ساحه میان جاپان و هندوستان که چین را نیز دربر دارد-نشأت یافته اند. ادیان جاپانی به‏نام شینتوئیزم (Shintoism)، چینی به‏نام‏های تائویزم (Taoism) و کانفوسیانیزم (Confucianism) و ادیان هندی به‏نام‏های بودائیزم (Buddhism) و هندوئیزم (Hinduism) یاد می‏شوند. زمانی‏که از ادیان شرقی نام می‏بریم و تاثیرات آن را بر جهان و به‏ویژه بر مسلمانان مطالعه می‏کنیم، محور بحث ما را فقط دو آیین هندی یعنی بودائیزم و هندوئیزم تشکیل می‏دهد، زیرا ادیان مذکور با تعریفی که از روح ارائه دادند و پس از مطرح ساختن موضوع مادیت و معنویت انسان‏ها، تأثیر خیلی برجسته و قابل ملاحظه‏ی بر جهان گذاشتند. درین راستا، برای روشن شدن تأثیر آن‏ها بر مسلمانان، تمام تاریخ مسلمانان مطالعه نمی‏گردد بلکه مسلمانان قرون اخیر مطالعه می‏شوند و بس.

تاثیر:

افکار نیز مانند اختراعات نیازمند پیش‏زمینه اند. اساس افکار هندوئیزم و بودائیزم را در کل سمسارا (samsara) و نروانا (nirvana) تشکیل می‏دهد. سمسارا دوران همیشگی مرگ وحیات انسان است. طوری که هر انسان دارای حیات بی شماری قبل از این زندگی بوده، و بعد از مرگ نیز حیات بی شماری درپیشرو دارد و بدین ترتیب دوباره داخل دوران می‏شود؛ همین دوران را سمسارا می‏نامند. قال یادآوریست که اگر مسئله روح جاویدان و کائنات جاویدان قبلاً وجود نمی‏داشت، پیدایش سمسارا نیز ناممکن می‏بود. فکر دیگری که از این مفکوره شکل می‏گیرد نروانا می‏باشد، یعنی پایان زندگی و مرگ. فردی را تصور کنید که به این فکر معتقد است، و میلیون‏ها زندگی را پشت سر گذشتانده و باور دارد که این روند هرگز پایان نمی‏پذیرد، پس برای وی چه بهتر که از دوره منحوس و پرمصیبت کنونی زندگی خود را نجات بخشیده و به آن نقطه پایان بگذارد؟ چگونه یک انسان به این حالت نروانا می‏رسد، مرحله پایان حیات و مرگ، مرحله‏ی که هدف نهائی زندگی یک هندو یا بودائی را تشکیل می‏دهد؟ زهد، فکر دیگریست که از نروانا ترشح شده است. مثلاً هندوها را می‏بینی که بالای میخ‏ها می‏خوابند و زبان یا گلوی شان را سوراخ می‏کنند، ربط چنین رفتاری با افکار هندوئیزم دشوار نیست. ولی درعین‏حال افراد مسلمانِ به اصطلاح درویش یا فقیر را می‏بینی که به اعمال مشابهی دست می‏زنند؛ اما ربط آن با اسلام مشکل ساز است. بنأً تأثیرپذیری مسلمانان از چنین افکاری که درنتیجه آن در هندوستان و یا کشورهای دیگر به چنین اعمالی مبادرت می‏ورزند؛ قابل فهم و واضح می‏گردد.

نشنلزم اروپائی به مفاهیمی چون سکولرزم، دیموکراسی و بعضاً هم رومانتیزم به‏عنوان پیش‏زمینه نیاز داشت. ارتباط این مفاهیم با یکدیگر واضح بوده و ابهامی در زمینه وجود ندارد، مثلاً افکار مشخصی در قرن 17 و 18 میلادی مخصوصاً داروینیزم باعث ایجاد امپریالیزم قرن 19 در غرب شد، و به‏عنوان پیش زمینه برای آن عمل کرد. به همین دلیل، جای تعجب نیست که یک اروپائی از نشنلزم حرف می‏زند و درعین‏حال به دیموکراسی نیز معتقد است، زیرا هر دوی آن به یکدیگر مرتبط بوده و از یک اصل مشتق شده‏اند. ولی زمانی که یک مسلمان از دیموکراسی حرف بزند، خیلی مشکل به نظر می‏رسد که آن را از نظر اسلام توجیه کرد، زیرا کاملاً واضح است که دیموکراسی از غرب آمده و با اسلام هیچ نوع ارتباطی ندارد نه در جزئیات و نه در کلیات، هرچند برای تلفیق آن تلاش هم شود. بنأً یکی از راه‏های شناخت صحت افکار این است که افکار مذکور با اساس دین یا مذهب ارتباط داده شود تا دیده شود که آیا در دین ریشه و اصل دارد یا خیر، البته مطابقت این افکار با دین به شکل قطعی نه بلکه به شکل گمان غالب دریافت می‏گردد.

 پس‏منظر تاریخی

 افکاری هم وجود دارد که پیدایش آن‏ها به مقطعه‏های مشخص تاریخی بر می‏گردد. مثلاً، موضوع الهیت و پرستش روحانیون و اشخاص متبرک در بودائیزم که 400 سال بعد از بودا در آسیای شمالی پدید آمد، در اوایل این دین مروج نبوده و همچنین برای پیروانی که در آسیای جنوبی زیست داشتند، چیزی ناآشنا بود. همچنین فکر غالب میان عیسویان امروزی که طبق آن عیسی را هم خدا و هم بشر می‏پندارند، بعد از سال 325 میلادی به میان آمد یعنی دقیقاً سه قرن پس از عیسی. درعین‏حال، شیخ‏های صوفی قرن 13 میلادی – زمان هجوم مغول – بود که امروز اهل تصوف به اساس نظریات آن‏ها به‏وجود آمده است. علاوه برآن، دروازه اجتهاد توسط نسل اول مسلمانان نه بلکه توسط نسل‏های متأخر بسته شده است. پس پرسشی ایجاد می‏شود که چگونه بعضی افراد مذهبی ازین تلفیق‏های گوناگون متأثر گشته‏اند.

 افکار مطلق بدون درنظرداشت سیاق تاریخی

یکی از عواملی که افکار را در طول تاریخ منحرف ساخته است، مطلق‏گرائی می‏باشد. یعنی به قوانین و اصول کلی بدون درنظرداشت واقعیت و سیاق تاریخی آن استدلال شده و این نوع مطلق‏گرائی در هر دو ساحه؛ طبیعی که قانون طبیعت عنوان می‏شود و حقوقی قابل مشاهده می‏باشد. استدلال به شکل مطلق باعث می‏شود تا نه تنها یک فکر از واقعیت و موضوع‏اش دور شود بلکه بعضاً طوری انحراف کند که بعد از مدتی برای ارائه معنای مخالف آن استفاده شود. مثلاً بودائی‏ها امروز سنگ‏ها را عبادت می‏کنند درحالی‏که بودا خود به هیج خدائی معتقد نبود، همچنین عقیده تثلیث که امروزه میان عیسویان مروج است، در صدر عیسویت دیده نمی‏شد.

قوانین طبیعی مثل قانون نیوتن با قوانین دیگر از قبیل اسلامی، رومی و دارمای هندی تفاوت داشته ولی افراد زیادی هستند که با پذیرفتن یکی از آن‏ها عادت می‏کنند که به عین شیوه به تفکر بپردازند. بدون تفاوت که این فرد کمونست بوده و معتقد است که همه اشیا از ماده پیدا شده است و یا داروینست بوده که معتقد است هر که با طبیعت توافق یابد زنده می‏ماند و یا فردی بوده که معتقد است هیچ چیزی سریع‏تر از نور حرکت ندارد و یا هندو و یا بودائی بوده که به دوران فاسد زندگی و مرگ یا سمسارا معتقد است. نفس قوانین و افکار فوق مورد بحث ما نمی‏باشد، بلکه ظرفیت تفکر انسان مورد بحث است، زیرا همه گروه‏های فوق، انسان بوده و دارای فطرت یکسان بشری می‏باشند که با درنظرداشت چارچوب مشخصی که توسط اصول عقلی یا منطقی تعیین می‏گردد، به شکل مطلق و یا عام به تفکر می‏پردازند. بنأً نمی‏خواهیم بگوئیم که قانون نیوتن با قانون سمسارای هندو هیچ تفاوتی ندارد بلکه می‏خواهیم بیان کنیم که علاقمندی و تمایل همه انسان‏ها برای مطلق ساختن یک اصل به شکل افراطی دارای ریشه و اصل واحد است. مثال‏های از چنین مطلق‏گرائی را می‏توان چنین بیان نمود:-

1-  "قاعده اخف الضررین" باعث شد تا بعضی علما؛ فقه اسلامی را با واقعیت به شکل نادرست ربط داده و حتی بعضی احکام واضح و مشخص را تغییر دهند. مثلاً

الف: اشتراک در نظام‏های کفری

ب: مشروعیت بخشیدن معاملات سودی

ج: نفاق در دعوت، یعنی کتمان واقعیت حُکم اسلامی

 2- خدا در عیسویت عشق است.

تمام مفکوره‏ها و مسؤلیت‏های انسان را تغییر شکل داده و صرف به قربانی برای حضرت عیسی خلاصه نمودند.

 3- دلسوزی مطلق در ماهیانای بودائیزم

باعث شد تا پیروان آن به پرستش راهب، زاهد و الاهه افسانه‏های شان بپردازند. وهمچنان افسانه‏ی خدای گردید.

 4- عدم مداخله مطلق در اقتصاد بازار

باعث شد تا حکام درمقابل بازار و اقتصاد مسوولیت نداشته و نیز سبب شد تا سرمایه‏داران به استفاده بی‏رویه منابع اقتصادی بپردازند که نتیجه آن بحران اقتصادی است که اکنون با آن دست و پنجه نرم می‏کنیم. (دسمبر 2011)

 دین اسلام مشخصاً چهار منبع دارد: قرآن، سنت، اجماع اصحاب و قیاس. طوری که سه منبع نخست دارای منابع تاریخی بوده و به افکاری که هر سه آن دعوت می‏کنند طبیعتاً جهانی است. و به هیچ وجه امکان ندارد که انسان قرآن را بدون عربی بداند و فهم دقیق عربی نیز امکان ندارد مگر با دانستن عربی قرن هفتم میلادی. به همین ترتیب محتوای قرآن بدون شناخت دقیق جامعه‏ی که در آن نازل شد، قابل درک نمی‏باشد. سنت هم چه به شکل حدیث و چه به‏عنوان مرجع دوم اسلام دارای منبع تاریخی بوده و هیچ حدیثی وجود ندارد که فهم آن بدون کمک علوم تاریخی ممکن باشد. هم چنان اجماع اصحاب یک منبع‏ی کاملاً تاریخی است. ولی یکی از مشکلات عمده‏ی که امروزه امت مسلمه با آن دست وپنجه نرم می‏کند، عدم دسترسی وآگاهی از تاریخ است. ناگفته نیاید گذاشت که وقتی پیرامون مشکلات ومسایل فقهی و شرعی حرف می‏زنیم نباید تاریخ را به‏عنوان معیار عمل قرار دهیم. و نباید برای حل مشاکل از نصوص به شکل مطلق بدون ارتباط به تاریخ استفاده شود.

 به‏عنوان مثال، ذکر الله در حدیث آمده و کسی که زندگی رسول الله صل الله علیه وسلم را دقیق مطالعه نموده باشد هیچگاه به این نتیجه دست نمی‏یابد که فقط ذکر باعث عروج انسان از فراز کوه‏ها گردیده و یا تکرار محض الفاظ بدون درک واقعیت آن‏ها سبب تزکیه نفس می‏گردد. و چنین تعبیری اصلاً به زندگی و اعمال پیامبر صل الله علیه وسلم و اصحاب رضی الله عنه صدق نمی‏کند و فقط زمانی امکان دارد که از زندگی پیامبر و اصحابش چیزی روایت نشده باشد. پس از استدلال شرعی با چنین ادعاها، معلوم می‏شود که آن‏ها موضوع را از دیدگاه مشخصی می‏بینند که غالباً غیر اسلامی است. مثلاً تقرب به الله توسط تکرار محض الفاظ اساساً فکر هندی بوده که انسان را نابینا می‏‏سازد. گرچه چنین اشخاص برای مشروعیت بخشیدن ادعای شان از نصوص شرعی استدلال می‏کنند ولی با آن هم انگیزه شان در اصل غیر اسلامی می‏باشد. به‏گونۀ مثال فردی که به آزادی‏ها معتقد است به دلیل صلب شدن آزادی از نوشیدن شراب و مخدرات امتناع می‏ورزد. درعین‏حال زمانی که این فکر به مسلمان زاده‏ی می‏رسد، وی برای این که به آزادی علاقمند است با استدلال به قرآن حرمت آن را بیان می‏کند نه برای این که الله آن را منع کرده است. همچنین افرادی ممکن به این نتیجه برسند که نماز و روزه به صحت مفید بوده و با استدلال شرعی ادعای خود را مشروعیت بخشند. چنین خلطی سبب شد تا مسلمانان را در بعضی موارد مغشوش سازد و طریق رفع آن اینست تا ربط به اسلام کلی باشد نه عام. و چنین ربطی بدون برداشت عمومی از سیرت امکان ندارد و فهم زندگی رسول الله صل الله علیه وسلم نیز بدون دانستن عصر اصحاب میسر نمی‏باشد. زیرا تأثیرپذیری از افکار بدون دانستن سیاق تاریخی آن‏ها بیش‏تر بوده و باعث می‏شود تا انسان میکانیزم‏های متعدد افکار را اخذ و حتی بعضی اوقات سبب اختلاط و نتیجه‏ی برعکس شود. چگونه بودائیزم از حالت انفرادی در هند به حالت اجتماعی در چین تغییر شکل نمود؟ پاسخ روشن است. بودائیزم در چین با کنفوسیانیزم خلط گردید. مردم جاپان نیز با حفظ تأثیر شینتوئیزم، بودائیزم را به زین-بودائیزم (Zen-Buddhism) تغییر دادند. درین جریان، افکار اساسی تغییر نکرده بلکه مردم با تأثر از فضای فرهنگی مشخص به تعبیر افکاری پرداختند که تعبیر آن‏ها باعث چنین تغییراتی در افکار گردید. روند تغییرات و انحرافات از افکار اساسی در یک دینِ ساخته‏ی بشر امری است معمول که در طول تاریخ به وقوع می پیوندد. اما سوال این است که آیا این تغییرات و انحرافات در افکار اساسی ادیان متذکره، برای پیروان آن‏ها سوال برانگیز و قابل تشویش است یا خیر؟ در پاسخ باید گفت که این تغییرات نه تنها باعث تشویش آن‏ها نگردیده بلکه در طول زمان به‏عنوان عامل تقویت و توسعه ادیان بشری محسوب می‏گردد. چنین انحرافات ادیان سماوی را به شدت مصدوم نموده، خلوص و صحت افکار را از بین می‏برد. زیرا بر عکس ادیان بشری، خلوص و صحت افکار در ادیان سماوی از اهمیت زیادی بر خوردار می‏باشد. این واقعیت یهودیان و مسیحیان را به این دلیل که پابندی به یهودیت و مسیحیت حقیقی در میان آن‏ها وجود ندارد، متأثر نمی‏سازد. چنانچه مفکوره فرزند داشتن خدا برای مسیحیان از این جهت که مفکوره رومی است یا یونانی، بی اهمیت می‏باشد. اما برای مسلمانان چنین انحرافات قابل قبول نیست. زیرا خلوص افکار به‏ویژه افکار اساسی برای مسلمین از چنان اهمیتی برخوردار است که هر نوع تغییر در آن متصور نمی‏باشد.

 افکار هندوئی و بودائی که فرهنگ‏های دیگر را متأثر ساخته است

زهد هندوئی و بودائی که مبتنی بر افکار مشخص بوده و افکار مذکور-افکار متعلق به ادیان شرقی- از طریق عقل بشری به ميان آمده است، نه از طریق وحی الهی. زهد هندوئی و بودائی که به اساس فکری مشخصی بر می‏گردد، یکی ازین افکار می‏باشد. این افکار توسط انسان‏هائی به وجود آمده است که برخی از آن‏ها خواستار رهائی از رنج بوده و برخی دیگر به علو مقام مادی و معنوی خود می اندیشیدند و در این راستا به مقام معنوی خود ارجحیت قایل بودند، آن‏ها می‏خواستند تا خود را از احساسات بشری رها سازند. این مفکوره با فطرت بشری در تناقض قرار داشته و از همین جهت تاکنون هیچ کس به چنین هدفی نایل نگردیده است. زیرا افرادی مثل بودا وغیره به میان آمدند تا با ارتقای نفوس شان، خود را از رنج نجات دهند و بدین ترتیب تلاش نمودند تا از احساساتی خود را رهائی بخشند که احدی از بشر تا حال به آن دست نیافته است. مثلاً طفلی را تصور کنید که اصرار می‏ورزد تا موتر را پرواز دهد، هرگاه برای وی تفهیم گردد که موتر برای پرواز ساخته نشده است، ولی باز هم اصرار ورزد تا رمز پرواز موتر را دریابد، در این صورت یگانه راه حل چشم پوشی و سکوت است. الله سبحانه و تعالی خالق تمام مخلوقات وانسان بوده و هدف زندگی انسان را در روی زمین واضحاً بیان کرده است. الله سبحانه و تعالی آسمآن‏ها و زمین را برای آزمایش و امتحان انسان آفریده تا برایش آشکار سازد که چه کسانی سزاوار زندگی در جنت بوده و چه کسانی سزاوار جزا و بدبختی در دوزخ اند‏

الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ ‏

[مُلک: 2]

"همان كسی كه مرگ و زندگی را پدید آورده است تا شما را بیازماید که چه کسانی از شما اعمال بهتر و نیكوتر را انجام خواهد داد. او عزیز و بخشاینده است."

‏ إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَّهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً

[کهف:7]

"ما همه چیزهای روی زمین رابرای تزئین زمین خلق كرده‌ایم (و جهان پرزرق و برق، و پرنعمتی را برای انسان‏ها آراسته‌ایم) تا ایشان را بیازمائیم (و ببینیم از آنان) كدام یك كارِ نیكوتر را انجام می دهند"

‏ وَهُوَ الَّذِي خَلَق السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاء لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَلَئِن قُلْتَ إِنَّكُم مَّبْعُوثُونَ مِن بَعْدِ الْمَوْتِ لَيَقُولَنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ إِنْ هَذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِينٌ ‏

[هود: 7]

"خدا آن كسی است كه آسمآن‏ها و زمین را در شش یوم آفرید و قبلاً عرش خدا بالای آب قرار داشت. این بدان جهت است تا شما را بیازماید كه چه كسانی از شما كارهای نیكو می‌كنند. اگر به آنان بگوئی که شما بعد از مرگ برانگیخته می شوید، کافران خواهند گفت که این یك جادوگری آشكاری است.‏"

زندگی میدان امتحان الهی است که درنهایت آن انسان یا به جنت می‏رود یا به دوزخ. چنین دیدگاهی نسبت به زندگی کاملاً متفاوت از دیدگاهی است که به اساس آن انسان درنهایت یا خدا می‏شود و یا هم با خدا یکجا می‏گردد. تصور مذکور تا حدی مردم را گمراه ساخته که می‏گویند: "ما به جنت یا دوزخ توجهی نداریم بلکه رضایت الله را می‏طلبیم." حتی می‏گویند: "ما خدا را مثل تجارت عبادت نمی‏کنیم." این قول شان صریحاً با قرآن درتضاد قرار دارد، زیرا قرآن مبارزه و جهاد را که یکی از فرایض دین الله است، تجارت خوانده است. این مفهوم که "ما به جنت و دوزخ توجه نداریم بلکه رضایت الله را می‏خواهیم" از دیدگاه شخصی که زبان عربی را می‏فهمد آن‏قدر پوچ و بی‏معنی است که در زبان فارسی با "جمله من از شما متشکر نه بلکه سپاسگزار هستم" برابری می‏کند. این مفکوره پوچ و بی معنی از کجا آمده است؟ الله محل دیگری به جزء جنت و دوزخ نیافریده تا مردمی که این گونه فکر می‏کنند؛ به آن راه یابند. قرآن واضحاً مسلمانان را برای ورود به بهشت تشویق و برای دوری از دوزخ انذار می‏کند، پس این‏ها چگونه به آن دو توجه نمی‏کنند. علاوه برآن، "رضوان الله" ویا رضایت الله به این معنی است که الله انسان را عذاب نمی‏کند. زیرا اعراب زمان محمد صل الله علیه وسلم زمانی‏که می‏گفتند ارباب از غلامش راضی است، چنین تعبیر می‏شد که ارباب مذکور غلامش را جزا نمی‏دهد. رضایت الله نیز با این تعبیر ارتباط دارد، بنأً رضایت الله به معنی "یکجا بودن با خدا" نیست. این تعبیر نه با قرآن ارتباط دارد و نه با سنت؛ همچنان این مفهوم از رضایت برخلاف فهم عرب از این اصطلاح در زمان نزول قرآن بوده و در تضاد با فهم اصحاب رضی الله عنه نیز قرار دارد. هرگز هدف چنین افراد رضایت الله نیست بلکه بعضاً مقصود شان عشق الله است یعنی "عاشق الله" هستند. هرچند در هیچ جائی قرآن کلمه "عشق" و یا "عاشق الله" نیامده است. حب الله نیز به معنی ترجیح اوامر و نواهی الله بر هوای انسان آمده است. بنأً مفکوره عاشق الله بودن و یا با الله یکی شدن مفکوره اسلامی نیست. پس سوالی که مطرح می‏شود این است که این مفکوره از کجا به میان آمده؟ و چگونه داخل اسلام شده؟ و به چی شکل با اسلام ربط داده شده است؟ آن‏ها استلال می‏کنند که انسان‏ها از خاک وروح خلق گردیده است. به این ترتیب که الله سبحانه و تعالی از روح خود برای آدم علیه سلام دمید و به همین دلیل آدم و اولادهایش بخشی از الله را در وجود خویش دارند.

‏ الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ وَبَدَأَ خَلْقَ الْإِنسَانِ مِن طِينٍ ‏،‏ ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِن سُلَالَةٍ مِّن مَّاء مَّهِينٍ ‏،‏ ثُمَّ سَوَّاهُ وَنَفَخَ فِيهِ مِن رُّوحِهِ وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِيلاً مَّا تَشْكُرُونَ

[سجده: 7-9]

"آن (الله) كسی است كه هر چه را آفرید، نیكو آفرید، و آفرینش انسان (اوّل) را از گل آغازید.‏ سپس خداوند ذرّیه او را از عُصاره آب (به ظاهر) ضعیف و ناچیزی (به‏نام منی) آفرید.‏ آن گاه اندام‏های او را تكمیل و آراسته كرد و از روح (متعلّق به‏خود یا به وی) در او دمید، و برای شما گوش‏ها و چشم‏ها و دل‏ها آفرید (تا بشنوید و بنگرید و بفهمید ، امّا) شما كمتر شكر (نعمت های او) را به جای می‌آورید."

درصورت مراجعه به تفسیر این آیت، به ‏ویژه تفاسیری ازقبیل طبری و جلالین، ترجمه آن را چنین خواهید یافت: الله آدم را آفرید و به وی شنوائی و بینائی عطا کرد. طبری در زمینه می‏گوید: {وَنَفَخَ فِیهِ مِنْ رُوحِهِ} فَصَارَ حَیا نَاطِقًا "بنابراین آدم زنده شد وتوانایی سخن گفتن را پیدا کرد." جلالین هم درباره تفسیراین آیت چنین می‏گوید: "وَنَفَخَ فِیهِ مِنْ رُوحه" أَی جَعَلَهُ حَیا حَسَّاسًا بَعْد أَنْ كَانَ جَمَادًا "الله سبحانه و تعالی آدم را از عدم آفرید و زنده گردانید وقابلیت حس کردن را در او پیدا کرد درحالی‏که این قابلیت را قبلاً نداشت." ابن کثیر می‏گوید: { وَنَفَخَ فِیهِ مِنْ رُوحِهِ وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالأبْصَارَ وَالأفْئِدَةَ } یعنی: عقول، { قَلِیلا مَا تَشْكُرُونَ } و استعدادهای که الله سبحانه و تعالی برای شما اعطا کرده، خوشبختی نصیب کسی است که از استعدادهای خود در اطاعت الله سبحانه و تعالی استفاده کند. درین اواخر مردم آیت فوق را طوری تفسیر و تعبیر نمودند که گویا بخشی از الله در آدم انتقال یافته است؛ العیاذاً بالله. در قدم نخست عبارت "من روحه" دو معنی را افاده می‏کند که اولأ روح آدم وثانیأ روح الله. بنابراین ترجمه دقیق آن چنین است:- "بعداً به او شکل داد، و در او از روح (الله یا آدم) دمید." واضحاً معلوم می‏شود که این آیت از آیات متشابهات است و اگر مقصود آیت روح الله باشد، مسئله غیب بوده وانسان توانائی درک مغیبات را ندارد. پس چرا ادعا می‏شود که بخشی از الله به آدم انتقال نموده است؟ چگونه امکان دارد؟ چطور جرئت می‏کنند که بگویند بخشی از الله به آدم انتقال نموده است؟ الله سبحانه و تعالی به کسانی که آیات متشابه را تعبیر سؤ نموده و توسط آن مردمان را گمراه می‏سازند، اخطار داده است.(ر.ک: سوره آل عمران آیت 7)

بنأً آن‏ها معتقدند که بخشی از انسان الهی بوده و اشتیاق دارد تا دوباره به اصلش برگردد که همانا الله است. درین مورد صدها شعر در زبان عربی و دری نوشته شده که بر همین مفکوره استوار است. از همین جهت درتلاش اند تا به این مفکوره رنگ و بوی اسلامی داده و بدین ترتیب "وحدت الوجود" را ثابت سازند. چی دید خطرناکی نسبت به فطرت انسان؟ این مسلمانان در اصل متأثر از دید بودائیزم و هندوئیزم نسبت به زندگی و ارتباط انسان با خدا می‏باشند. چنانچه بودائی‏ها تلاش می‏نمایند تا بودا شوند؛ به این معنی که هدایت گردیده و خود را از سمسارا کاملاً آزاد نمایند. به همین ترتیب هندوها سعی می‏ورزند تا از سمسارا رهائی یافته و به نروانا دست یابند و بدین ترتیب با خدا یکی شوند. لذا مسلمانانی که ازین مفکوره متأثر اند، جنت را کاملاً بی فایده می‏یابند. دقیقاً مثل این که انسان بین دو انتخاب (با خدا یکجا شدن یا در جنت بودن) مختار قرار گیرد؟ همانند طفلی که برای پرواز موتر اصرار می‏ورزد. هندوها و بودائی‏ها برای رسیدن به چنین هدف عالی، راه زهد را در پیش گرفته ومعتقدند که از طریق تمرینات مختلف مثل یوگا وغیره می‏توانند جسم شان را تحت شکنجه و تکلیف قرار داده و به حالت نروانا دست یابند. به همین دلیل آن‏ها از اوامر دین شان به سختی و بدون کوچک‏ترین تخلف پیروی می‏کنند. درحالی‏که مسلمان زاهد، دنیا را محل امتحان می‏داند، نه محل ابدی زندگی؛ و خیروشر حوادث را مطلقاً تعبیر ننموده و نیز آینده زندگی برایش واضح نیست، بنأً به رعایت حال دیگران می‏پردازد نه به خاطر این که اشیا برای روح مضرند و نه برای این که مافوق انسان‏ها شوند و نیز نه به خاطر این که همه اشیا واقعیت نداشته و تفاوت میان اشیا امکان پذیر نمی‏باشد. بلکه وی برای رضایت الله تلاش می‏کند و رضایت وی نیز به دست نمی‏آید مگر با توجه به حالت دیگران و تنظیم امور زندگی. رضایت الله نیز به معنی یکجا شدن با الله نبوده بلکه زندگی در جنت را در پی دارد. اسلام همین است و کسی که گمان می‏کند جنت کافی نیست پس معلوم می‏شود که وی خود را به اسلام منقاد نساخته و مسلمان نمی‏باشد، همچنین تنظیم و غمخواری امور چیز دیگری نیست مگر سیاست. مسلمانان در رفتار و اعمال شان مورد امتحان قرار گرفته و اسلام محاسبه حکام را بهترین عمل خوانده است، محاسبه حکام بدون سیاست امکان پذیر نمی‏باشد. درحالی‏که بودائیزم برعکس، زندگی را واقعی نمی‏داند و از واقعیت‏ها برای نجات از رنج فرار می‏کند و از تنظیم و غمخواری امور زندگی نیز دوری می‏جوید که این امر باعث فاصله گرفتن بودائی‏ها از سیاست می‏شود. مسلمانان متأثر از این طرز دید غلط، حتی به ثواب و عذاب درحالی که از افکار اساسی اسلام اند، نیشخند می‏زنند. هندوئیزم و بودائیزم درنهایت منجر به رد کامل زندگی دنیا شده و سبب کناره گیری از آن می‏شود. بعضی مسلمانان مذهبی قرون اخیر نیز به عین افکار معتقدند. از مطالعه زندگی صحابه، واضحاً دیده می‏شود که بهترین اصحاب؛ سیاسی‏ترین آن‏ها بوده است. یعنی آن‏های که به تنظیم و غمخواری امور زندگی توجه داشتند و درعین حال زاهدترین اشخاص – با فهم دقیق مفهوم زهد از اسلام – به شمار می‏رفتند و برای این ویژگی شان هرگز استکبار نورزیده‏اند. آن‏ها زندگی را رد نکرده بلکه توجه بسیار زیاد – برای دستیابی به مقام بهتر و عالی‏تر نزد خالق شان – به تنظیم امور زندگی مردم پرداخته‏اند. ایشان با پوشیدن لباس مخصوص مثل ملاها، مولوی‏ها، قرأ و صوفی‏های امروزی خود را از سایر مردم عادی متمایز نساخته و هیچ گاهی خود را از مردم عوام بالاتر ندانسته‏اند. هم‏چنین معلوم نیست که پیرها و شیخ‏های که سیاست یا غمخواری امور زندگی را رد می‏کنند حدیث ذیل را چگونه تعبیر می‏کنند:- حدثنا محمد ثنا أحمد نا عبد الله بن أبی جعفر الرازی عن أبیه عن الربیع بن أنس عن أبی العالیة عن حذیفة قال قال رسول الله: 

من لم یهتم بأمر المسلمین فلیس منهم و من لم یصبح ویمس ناصحا لله ولرسوله ولكتابه ولإمامه ولعامة المسلمین فلیس منهم  

"کسی که به امور مسلمانان توجه ندارد، از آن‏ها (مسلمانان) نیست و کسی که صبح می‏کند یا شام می‏کند بدون آن که با الله، رسولش، کتابش، امیر مسلمانان و مجموع مسلمانان ناصح باشد (یعنی با آن‏ها مخلص نباشد) از آن‏ها (مسلمانان) به شمار نمی‏رود."

همچنین تزکیۀ نفسی که بدان عمل و دعوت می‏کنند چیزی جزء تقلید از زهد بودائی و هندوئی نیست که بعضاً پوشش اسلامی نیز داده می‏شود. چگونه می‏توان فردی را که از قضاوقدر آگاهی نداشته و نمی‏داند که فهم خیروشر اعمال برایش امکان پذیر نیست و نیز قانع نیست که رزق و اجل از جانب الله است، تزکیه شده خطاب نمود؟ تزکیه نفس یعنی اخذ و فهم مفاهیم اسلامی تا توسط آن سلوک انسان در صحنه عمل به اساس اسلام تنظیم شود. هندوئیزم درمقابل فقط عمل را برای تزکیه کافی می‏داند، حالآنکه اسلام نیت و انگیزه را نیز در اعمال مهم می‏داند. یعنی برای یک هندو فقط پابندی به مراسم تشریفاتی عبادی مهم است نه نیت، و مطلقاً باید به اعمال مذهبی پرداخت. اعمال به‏شکل مطلق اش نباید با احکام تکلیفی ووضعی در اسلام خلط گردد. زیرا در هندوئیزم چنین است که فقط عمل بدون دخالت نیت انسان را تزکیه می‏نماید. چنانچه در اسلام مفاهیم، منجر به تزکیه نفس گردیده و اعمال مسلمانان را به شکل ثابت جهت می‏بخشد.

مسلمانی که واقعاً تزکیه شده باشد به اعمال اهمیت می‏دهد زیرا می‏داند که وی برای امتحان خلق شده و امتحان نیز در اعمال می‏باشد، درعین‏حال اگر اعمال بدون نیت درست صورت گیرد، گرچه کوه‏ها را به لرزه درآورد ولی نزد خالق هیچ اهمیتی ندارد. موضوع دیگر پیدایش زهد در ادیان شرقیست که بدون مطلق‏گرائی در اعمال ممکن نبود، هچنین پیدایش آن بدون موجودیت انگیزه‏ی که انسان می‏تواند به مقام‏های عالی مثل خدا شدن یا با خدا یکجا شدن، دست یابد، امکان نداشت. همچنان رضایت الله برای چنین زاهدین مهم نبوده و بهشت نیز برای شان کفایت نمی‏کند. بدون شک مسلمانانی که از مفکوره‏های فوق متأثر گشتند، به چنین وضاحت محتوای فکر را نمی‏دانند و نه هم هندوئیزم را به‏صورت دقیق می‏شناسند. به همین دلیل مسلمانانی وجود دارند که می‏خواهند با تکرار(منترا) از فراز کوه‏ها پرواز کنند و یا بالای آب بروند و یا با الله یکجا شوند. و مسلمانانی وجود دارند که اذکار، دعاها و الفاظ مخصوصی را روزانه تکرار می‏کنند؛ چنانچه بعضی دیگر در هندوستان زبان شان را قطع نموده، سوزن ومیخ می‏خورند وبالای آتش راه می‏روند تا به مدارج عالی روحی دست یابند. علاوه برآن، می‏گویند که ما به علوم ظاهری(علم القال) یا علوم اسلامی نیاز نداریم بلکه علوم باطنی(علم الحال) را مستقیمأ از الله کسب می‏کنیم. چگونه چنین ادعا می‏نمایند؟ برای تزکیه؟ آن هم توسط خواندن(منترا)؟ بنأً برای کسی که فهم دقیق ومعلومات کامل پیرامون اسلام و هندوئیزم داشته باشد، به خوبی می‏داند که اساس تمام این مفکوره‏ها را هندئیزم تشکیل می‏دهد. نجات از قید افکار مزخرف هندوئیزم و بودائیزم ممکن نیست مگر این‏که اسلام به‏عنوان کُل با منابع تاریخی(سنت، سیره و اجماع اصحاب) درنظر گرفته شود.

إِنَّ اللَّهَ لاَ يَسْتَحْيِي أَن يَضْرِبَ مَثَلاً مَّا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُواْ فَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُواْ فَيَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلاً يُضِلُّ بِهِ كَثِيراً وَيَهْدِي بِهِ كَثِيراً وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفَاسِقِينَ، الَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِن بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الأَرْضِ أُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ

[بقره: 26-27]

"خداوند شرم ندارد از این كه مثال بزند به (كوچك ترین موجودات)، پشّه‌ای یا كمتر از آن. كسانی كه اهل ایمانند می‌دانند (هدف از این تمثیل چیست و) این صحیح و درست است و از جانب خدای شان می‌باشد. و امّا كسانی كه راه كفر و انكار را برگزیده‌اند، می‏گویند: خواست خدا از این مثال چیست‌؟ (باید بدانند) خدا با بیان این نوع مثال، بسیاری را سرگردان و گمراه می‌سازد، و بسی را (به سوی حق) راهنمائی می‌نماید و امّا خدا جز كج‏روان و منحرفان را با آن گمراه و حیران نمی‌گرداند. آن كسانی كه پیمانی را كه قبلاً با خدا (توسط فطرت و عقل و پیامبران) محكم بسته‌اند، می‌شكنند و آنچه را كه خدا دستور داده است كه گسیخته نشود (از قبیل: صله رحم، مودّت، مهربانی، رعایت حقوق انسانی، وغیره) می‌گسلند، و در روی زمین به فساد و تباهی دست می‌یازند، اینان بی‌گمان زیانکاران اند‏." بنابراین، این‏ها اسلام را از سیاق تاریخی‏اش دور ساخته و با گرفتن یک بخش اسلام برای توجیه افکار غلط و فاسد شان بخش دیگر آن را متروک گذاشتند. و به راستی که ایشان توسط قرآن گمراه شدند."

نویسنده: عیسی

در 21 فبروی سال 1919م، امیر حبیب الله خان ظاهراً در یک کودتای خانوادگی به‏قتل می‏رسد و شاه امان الله پسرش در کابل قدرت را به‏دست می‏گیرد. شاه جوان بعد از به‏قدرت رسیدن فوراً با ارسال نامه‏ای به‏نماینده انگلیس در هند بریتانوی، علاوه بر آگاهی از حاکمیت‏اش خواهان استقلال از استعمار انگلستان گردید. انگلیس‏ها قبل از این نیز با معاهدات ننگین تسلط استعماری‏شان را بر افغانستان حفظ نموده بودند؛ اما شاه امان الله بعد از به‏قدرت رسیدن فقط دو مسئله را از انگلیس‏ها تقاضا نمود. ابتدا پذیرش استقلال افغانستان-البته آزادی در سیاست خارجی- ثانیاَ تعدیل خط دیورند، خصوصاً منطقه وزیرستان به‏افغانستان سپرده شود، ولی انگلیس‏ها در ابتدا همه موارد را رد نمودند. چنان‏که هیئت افغانی به‏ریاست محمد ولی خان در آن زمان به‏منظور امضای معاهدات سیاسی و تجاری به‏ایتالیا سفر کرد؛ در مقابل دولت انگلستان از این قضیه به‏خشم آمد، آن‏ها با بیان این‏که افغانستان بنابر معاهداتی که با امیر حبیب الله خان(پدر امان الله خان) و حتی قبل از آن عقد کرده‏اند، افغانستان جزء از قلمرو امپراتوری انگلستان به‏شمار می‏رود، و هیئت افغانی بدون اجازه‏ای دولت انگلیس صلاحیت امضای چنین معاهداتی را با کشورهای دیگر ندارد.

جالب این‌جاست زمان‏که هیئت افغانی به‏لندن رسید، کرزون وزیر خارجه وقت انگلستان از مذاکره در مسایل سیاسی با این هیئت ابا ورزید و این مسئله را بشکل اهانت آمیز به‏وزارت امور مستعمرات در هند بریتانوی راجع نمود؛ به‏همین علت شاه امان الله برای به‏کرسی نشاندن حداقل این آروزیش، رو به‏شرق(اتحاد جماهیر شوروی) آرود، زیرا افغانستان در آن زمان بر اساس توافقات انگلستان و اتحاد شوروی، نقش منطقه حائل میان این دو قدرت شرقی و غربی به‏شمار می‏رفت.

دولت کمونستی اتحاد شوروی وقت، پس از مطلع شدن از روابط تیره‏ای افغانستان با انگلستان، بتاریخ 13 مارچ 1925م دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست-شاخه بلشویکی- در نشست ویژه‏ای خود در باره مسئله افغانستان چنین فیصله نمود: "به‏رفیق فرونزه کمیسار خلق در امور نظامی گفته شود تا در باره تدبیرهای ممکنه در قبال شورش در افغانستان فکر کند." بعداً فرونزه به‏تاریخ 26 مارچ 1925م پیشنهاداتی خود را مبنی بر این‏که چگونه می‏توان به‏شاه امان الله کمک نظامی ارسال نمود به‏دفتر سیاسی ارائه داد؛ بنابر توصیه‏ای فرونزه که در آن آمده بود: "دفتر سیاسی تصویب نمود که در مرزهای افغانستان و شوروی پایگاه‏های بیشتری رزمی متمرکز گردد. افزون برین به‏شاه امان الله کمک‏های بلاعوض بار دیگر 250 هزار روبل[واحد پول شوروی] پرداخت گردد، و با شرایط مساعد محموله‏ای بزرگ جنگ افزار و مهمات-به‏میزان 500 هزار روبل ارزان‏تر از بهای واقعی آن- فروخته شود."¹

این نخستین مرحله‏ای بود که یک حاکم افغانی خود را از تسلط غرب رهایی بخشیده و به‏چنگ کمونیزم در شرق، نزدیک می‏سازد! با این همه شاه امان الله آرام نه‏نشت، وی در پهلوی جلب توجه شوروی، به‏اروپا سفر نمود. شاه جوان در این سفر با تأثیر پذیری از فرهنگ و ارزش‏های نامشروع اروپایی آن را وارد افغانستان کرد، و نیز برای بار اول این فرهنگ را بالای مردم مسلمان این سرزمین تحمیل نمود. چنان‏که شاه امان الله پس از بازگشت از اروپا(1927م)، اصلاحات جدیدی را با این شرایط پیشنهاد نمود که مهم‏ترین آن قرار ذیل است:

1-      رفع حجاب و آزاد ساختن زنان.

2-      مردان لباس سنتی را ترک نموده و لباس اروپایی بر تن نمایند.

محمد هارون مجددی در یادداشت‏هایش می‏نويسد: "امان الله خان نيتی براندازی اسلام را داشت. وی اراده داشت تا نقش کمال اتاترک را در افغانستان بازی کند." به‏هر صورت مؤرخین یگانه عامل اساسی از هم پاشیدن نظام شاهی امان الله را ترویج فرهنگ اروپایی در افغانستان برمی‏شمارند، که هیچ سازگاری با فرهنگ اسلامی این سرزمین نداشت.   

پس از سقوط حکومت شاهی امان الله خان در سال 1929م، حبیب الله کلکانی مشهور به‏بچه سقا قدرت را در دست می‏گیرد. هرچند وی اقتدارش را با شعار تطبیق شریعت آغاز نمود، ولی نحوۀ حکومت حبیب الله کلکانی به‏هیچ عنوانی مطابق شریعت اسلام نبود، زیرا ساختار حکومت‏داری در اسلام چنین نیست که وی ایجاد کرده بود. سرانجام حکومت وی بعد از 8 ماه زمامداری، توسط نادرشاه(پدر ظاهرشاه) از هم پاشید و خودش نیز به‏دار آویخته شد.

جالب است، زمانی‏که حبیب الله کلکانی قدرت را از شاه امان الله به‏دست گرفت، نادرشاه در فرانسه بسر می‏برد. شاه امان الله از وی درخواست نمود تا از طریق قلمرو روسیه وارد افغانستان شود و در مقابل دولتی ظاهراً باغی کلکانی-مشهور به‏بچه سقا- استادگی نماید، ولی نادرشاه برخلاف میل شاه امان الله خان از طریق هند بریتانوی وارد افغانستان گردید. وی به‏تاریخ 13 اکتوبر 1929م خود را به‏کابل رسانید و قدرت را از حبیب الله کلکانی خلع و خودش را به‏عنوان شاه افغانستان معرفی نمود. گفته می‏شود که نادرشاه در راه(هندوستان) با ماموران انگلیسی گفتگو و ظاهراً معامله پنهانی را انجام داده بود، به‏همین دلیل دولت انگلستان در سال نخست پادشاهی نادرشاه به‏تعداد ده هزار تفنگ، پنج ملیون کارتوس و یک‏صدوهشتاد هزار پوند، تحویل داد.

نادرشاه پس از به‏قدرت رسیدن سیاست خارجی‏اش را بسان سیاست خارخی شاه امان الله-مبنی بر بی‏طرفی- اعلام داشت، ولی برعکس با پشت پا زدن اتحاد شوروی، در خفا با انگلستان رابطه‏ای نزدیک برقرار نمود. به‏همین علت نادرشاه با اتحاد شوروی روابطش را سرد ساخت، تا جای که حتی مستخدمین هوائی شوروی را طرد و ورود هیئت تجاری روسی را به‏افغانستان نیز نپذیرفت؛ برعلاوه فعالیت‏های طرفداران کمونیزم را شدیداً سرکوب کرد. سرانجام وی بعد از چهار سال حکومت در سال 1933م توسط یک تن از شاگران مکتب به‏قتل رسید و پسر نوزده ساله‏اش محمد ظاهر به‏عنوان شاه افغانستان بر تخت نشست.

بعد از به‏قدرت رسیدن ظاهرشاه برعکس پدرش نادرشاه، نزدیکی روابط با اتحاد جماهیر شوروی به‏ویژه بعد از برچیده شدن دامنه‏ای امپراتوری انگلیس از هندوستان در جنگ جهانی دوم و آغاز جنگ سرد میان ابر قدرت نو ظهور(مریکا) و اتحاد جماهیر شوروی، دوباره برقرار شد. در این مرحله حزب بلشویکی حاکم بر شوروی جهت نزدیک شدن با افغانستان از تیرگی روابط میان پاکستان و افغانستان بر سر آزاد سازی قبایل پشتونستان بهره‌ برداری نمود. از سوی دیگر، رژیم ظاهرشاه نظام منحط و ضعیفی بود و نياز داشت تا از بیرون حمایت گردد. با این وجود کمونیستان با درک این مسئله حمایت خود را از سیاست ظاهرشاه اعلام داشتند. به‏همین دلیل ظاهرشاه امتیازاتی بیشتری به‏روس‏ها قایل گردید. در مقابل روس‏ها برای نفوذی هرچه بیشتر کمک‏های خود را با افغانستان مشروط بر این ساخته بودند که باید حزب کمونيستی در افغانستان تأسیس گردد و نیز از حمایت دولت برخوردار باشد. سرانجام ظاهرشاه به‏این فرمایش کمونیستان لبیک گفت، و از همین‏جا بود که کمونیزم در افغانستان برای نخستین بار ریشه دوانید.

چنان‏چه در این زمان بود که مردم به‏ویژه علما در اعتراض به‏نشر شعری از «حسن بارق شفیعی» که لنین را حتی بالاتر از مقام پیامبر اسلام صلی الله علیه وسلم ستوده بود و در جریده‏ای حزب پرچم نیز نشر گردید، اعتراض نمودند. آن‏ها برضد کمونیزم و حامیان شان در مسجد پل خشتی کابل دست به‏اعتراض گسترده زدند، و نیز از دولت خواسته‏های را مبنی بر جلوگیری از چنین روندی ابراز داشتند؛ اما دولت خواسته‏های آن‏ها را توام رد می‏نمود. چنان‏که یک هيئت از مسجد پل خشتی تعیین گردید که ریاست آن را عبدالمجید‌خان مجددی از کوهستان به‏عهده داشت، آن‏ها به‏ارگ رفتند تا با محمد ظاهر شاه درین مورد ملاقات نمایند، اما ظاهرشاه تمام خواسته‏های آن‏ها را رد نموده بیان داشت: "من مانند امان‌ الله ‌خان نیستم تا با این اعتراضاتی شما افغانستان را ترک کنم!"

روس‏ها علاوه بر ترویج مفکوره‏های مارکسیستی در پی بیرون راندن حامیان غرب به‏ویژه امریکا در زمان حکومت شاهی بودند. آن‏ها به‏آسانی توانستند شاه محمودخان(صدر اعظم) را از اریکه قدرت بر اندازند و به‏جای او محمد داوود را بحیث صدر اعظم که یگانه فرد مناسب برای اهداف‏شان در آن زمان بود، روی کار آورند.

چنان‏که "در دوره صدارت محمد داوود‌خان روابط افغانستان با اتحاد جماهیر شوروی گسترش یافت و تعداد زیادی از اتباع آن کشور تحت عناوین مختلف وارد افغانستان شدند. آن‏گونه که در عصر کنونی غرب و در رأس امریکا با ارسال جاسوسانی زیر عنوان مشاورین چنین می‏کند! آن‏ها آثار مارکسیستی را بیش از سابق در جامعه توزیع کردند و به‏تشویق ایشان حلقه‌های کوچکی مطالعه و مباحثه در شهر کابل و سایر شهرها تشکیل گردید."² سرانجام این مهربانی‏های داوودخان با کمونیستان، منجر به‏کوتای 26 سرطان سال 1352هـ.ش(1973م) و نابودی نظام شاهی گردید.

پس از به‏قدرت رسیدن داوودخان و اعلام نظام جمهوریت در سال 1973م، مستشاران روسی رسماً در افغانستان دست بکار شدند. از سوی دیگر اتحاد جماهیر شوروی به‏دلیل تقویت روابط جهت نشر و پخش افکار مارکسیستی، کمک‏های اقتصادی از جمله ارسال اسلحه مورد نیاز افغانستان؛ مانند: تانک‏های مدل T34، بمب‌ افگن‏های DL28، هلیکوپترها و سلاح‏های دستی آغاز شد. به‏قول ویلهلم دیتل: "افغانستان در آن زمان به‏عنوان یکی از مراکز حیاتی سیاست مسکو در آمده بود، و سال به‏سال بر قدرت آن افزوده می‏شد."

اما دیری نپائید که داوودخان از شرق(شوروی) به‏غرب(امریکا) رو گشتاند. وی در گام نخست وزرای وابسته به‏کمونیزم-جناح‏های خلق و پرچم- را از کابینه‏ای خود دور ساخت و بعد از آن دست به‏عقب نشینی از برنامه‏های اصلاحات اراضی زد و بجای آن برنامه افزایش مالیات را تقویت نمود. این اولین تلاشی تغییر سیاستی داوودخان از شرق به‏غرب بود. وی ابتدا روابط نزدیک با وابسته‏گان امریکا در منطقه از جمله پهلوی شاه ایران و انور سادات رئیس جمهور مصر برقرار کرد، و نیز سفری هم به‏امریکا داشت. دلیل عمده‏ای رو گشتاند سردار محمد داوودخان از شرق به‏غرب را تیره شدن روابط داوودخان با برژنف رهبر اتحاد جماهیر شوروی می‏دانند، که عملاً داوودخان را سرزنش کرده بود. با این روشی داوودخان سرانجام شوروی‏ها با حمایت از جناح‏های خلق و پرچم، کودتاه هفتم ثور سال 1357هـ.ش را راه‏اندازی کردند که منجر به‏سرنگونی جمهوریت داوودخان و قتل خودش همراه با 28 تن از اعضای فامیلش گردید.

بعد از به‏قدرت رسیدن جناح‏های خلق و پرچم و تطبیق مفکوره کمونیزم در افغانستان به‏رهبری نور محمد ترکی، کشتار و خشم همه جا را فرا گرفت. از یک طرف تضادهای درون حزبی میان طرفداران خلق و پرچم به‏میان آمد؛ چنان‏که: حفیظ الله امین استادش نور محمد ترکی را به‏قتل رسانید و بعد روس‏ها حفیط الله امین را که به‏غرب رجوع کرده بود، ترور کردند. پس از ترور حفیظ الله امین، ببرک کارمل از جناح پرچم قدرت را به‏دست گرفت. کارمل نیز بعد از چندی از قدرت بر کنار گردید و داکتر نجیب الله جانشین وی شد. همزمان با اوج گیری نظام کمونیستی در افغانستان، مبارزه و جهاد بر ضد کمونیزم آغاز گردید که منجر به‏شهادت بیش از یک‏ونیم میلیون مسلمان گردید. در نهایت تداوم نظام کمونیستی با کودتای هفتم ثور سال 1357هـ.ش آغاز و با عزل داکتر نجیب الله در هشتم ثور سال 1371هـ.ش و با پیروزی مجاهدین از هم پاشید.

هرچند پیروزی مجاهدین-تنظیم‏های هفت‏گانه‏ای جهادی- در برابر کمونیزم البته در ابتدا تا حدی امیدها را زنده کرده بود، اما در واقع این پیروزی در برابر کمونیستان باوجود قربانی بیش از هزاران مسلمان، سرانجام به‏نفع بی‏گانه‏گان تمام شد که امروزه تداوم آن را عملاً با اشغال غرب و در رأس امریکا به‏چشم سر خود مشاهده می‏نمائیم.

اگر در رأس مردم مجاهد و مخلص افغانستان، رهبرانی قدرت طلب حضور نمی‏داشتند، شاید اینقدر بحران دامن‏گیر مردم این سرزمین نمی‏گردید، ولی آن‏ها بودند که با استفاده از مجاهدت مردم مسلمان، سرانجام مسلمانان را از دام کمونیزم به‏دام نظام سرمایه‏داری غرب گرفتار ساختند.

به‏هر حال با پیروزی تنظیم‏های هفت‏گانه‏ای جهادی و تشکیل دولت ظاهراً اسلامی به‏رهبری صبغت الله مجددی، آغاز جنگ‏های داخلی در افغانستان بود، تا این‏که در زمان برهان‏الدین ربانی، گروه موسوم به‏طالبان با شعار «نابودی حکومت شر و فساد» کابل را به‏تصرف خود در آوردند.

رهبران مجاهدین پس از اختلافات زیادی بر سر کرسی ریاست دولت، سرانجام به‏توافق نرسیدند؛ اما پس از تصرف کابل-پایتخت افغانستان- توسط طالبان، برهان الدین ربانی یکجا با احمد شاه مسعود و برخی از رهبران گروه‏های دیگر جهادی به‏نحوی قدرت را به‏شمال انتقال و نیز در اختیار گرفتند. آن‏ها برضد طالبان جبهه‏ای را تحت عنوان جبهه مقاومت شمال الی سرنگونی این رژیم در سال 2001م توسط امریکا، راه‏اندازی کردند.

امریکا پس از حادثه 11 سپتمبر 2001م با بمباردمان هوائی و پیشروی نیروهای زمینی جبهه مقاومت شمال، به‏حاکمیت طالبان در اکثر مناطق افغانستان پایان داد. از اینجا بود که افغانستان یک باری دیگر عملاً مورد اشغال امریکا قرار گرفت که این اشغال تاکنون ادامه دارد. پس از اشغال افغانستان، ایالات متحده امریکا برای تعیین افرادی مورد نظرش در شهر «بن» کشور آلمان، کنفرانسی را راه‏اندازی نمود که در آن بر اساس اکثریت آرا گفته می‏شد «عبدالستار سیرت» از نزدیکان ظاهرشاه-شاه سابق افغانستان- به‏عنوان رئیس دولت انتقالی افغانستان برگزیده شد، اما امریکا با انتخاب وی مخالفت نمود، زیرا این شخص مورد نظر امریکایی‏ها نبود!

امریکایی‏ها در نهایتی امر در کنفرانس بن با پیشنهاد حامد کرزی موافقت‏شان را از این روند نیز اعلام داشتند و «حامد کرزی» را به‏عنوان شخص مورد نظر برتمام اشتراک کننده‏گان کنفرانس تحمیل کردند. حامد کرزی ابتدا به‏عنوان رئیس اداره انتقالی و بعد بحیث رئیس جمهور در یک انتخابات کاملاً نمایشی برگزیده شد. هرچند کرزی در اوایل از دخالت مستقیم خارجی‏ها در تمام امور چیزی بر زبان نمی‏آورد، زیرا در آن زمان جورج بوش از حزب جمهوری خواه که رابطه‏ای نزدیکی با حامد کرزی داشت، در قدرت بود؛ ولی بعد از به‏قدرت رسیدن بارک اوباما از حزب دموکرات، حامد کرزی ظاهراً از خارجی‏ها ناراضی به‏نظر می‏رسید. وی دلیل مخالفتش را ظاهراً تعقیب اهداف نامعلوم اشغالگران امریکایی در جنگ افغانستان زیر عنوان مبارزه با تروریزم، عنوان می‏نمود.

حامد کرزی بعد از دو دوره حکومت، سرانجام قدرت را بر اساس توافق دو کاندید بعد از انتخابات ننگین و پر از تقلب «2014م» که به‏میانجیگری جان کری وزیر خارجه امریکا صورت گرفت، به‏اشرف غنی و داکترعبدالله زیر عنوان حکومت وحدت ملی، تسلیم نمود. اشرف غنی که خانمش عیسوی و یک ژورنالیزم ماهری است، تمام عمر خود را در غرب گذارنیده است. وی بعد از اشغال افغانستان توسط امریکا وارد افغانستان شد و در پُست‏های مختلف از جمله در پُست وزارت مالیه و ریاست پوهنتون کابل کار کرده‏است. اشرف غنی یکی از سه نفری می‏باشد که امریکا در نظر داشت تا یکی از آن‏ها در آینده-پس از ختم حاکمیت حامد کرزی- قدرت سیاسی افغانستان را در کنترول داشته باشد، که آن‏ها عبارت اند از: زلمی خلیل زاد، علی احمد جلالی و شخص اشرف غنی احمدزی بود؛ سرانجام از میان این سه تن برگ برنده از آن اشرف غنی گردید.

اشرف غنی هم به‏پاس این منت امریکا، در نخستین روز کاری‏اش پیمان ننگین امنیتی با امریکا را بدون هیچ‏گونه درنگی به‏امضا رسانید. در این میان نقش عبدالله را نادیده نباید گرفت، وی که با پیشینه‏ای جهاد اما اکنون کمتر از آن نمی‏درخشد؛ زیرا این عبدالله بود که در ابتدای اشغال امریکا بحیث وزیر امور خارجه افغانستان، حضور بدون قید و شرط ناتو را طی معاهداتی به‏امضا رسانید.

به‏هر صورت، نتیجه حضور غرب و در رأس آن امریکا در افغانستان باوجود امضای ننگین پیمان ستراتیژیک امنیتی تاکنون نتوانسته حتی امنیت شهرهای بزرگ از جمله کابل پایتخت را تأمین نماید. علاوه بر آن روزتاروز وضعیت شکننده‏ای اقتصادی مردم روبه‏وخامت می‏گراید، در مقابل اما هیچ نوع آینده‏ای روشن را نمی‏توان از اوضاع جاری سراغ داشت. این را هم نباید از نظر انداخت که سرزمین افغانستان برای امریکا و سایر همپیمانانش، بسان سرنوشت قدرت‏های استعماری دیگر مبدل خواهد گشت؛ زیرا افغانستان سرزمین اسلام و مسلمانان هست، و هیچ‏گاهی کفر و لشکریانش در آن بقا و تداومی نخواهند داشت. این بود سرگذشتِ حاکمان افغانستان از-به‏اصطلاح- استقلال تا تجربه‏ای کمونیزم و نیز تطبیق نظام سرمایه‏داری به‏رهبری امریکا.

در این دوره‏های طولانی به‏خوبی مشاهده می‏گردد که تمام حُکام افغانستان به‏نحوی از انحا از جانب قدرت‏های متجاوز اجنبی تعیین و یا هم عزل و در نهایت به‏قتل می‏رسند. بنابرین به‏خوبی درک می‏شود که مشکل اصلی در کجا و در چه نهفته است؟ مشکلی که تاکنون افغانستان و حتی سایر سرزمین‏های اسلامی همچو افغانستان از آن رنج می‏برند.

اصلی‏ترین مشکلی که در این مدت حاکمان افغانستان به‏آن مواجه بودند، عدم توجه به‏اصل و اساس تطبیق احکام شرعی می‏باشد. آن‏ها در هر برهه‏ای زمانی به‏نحوی احکام شرعی را تنها در شعار از اسلام اخذ نموده، ولی در اصل به‏دستور قدرت‏های بزرگ بقا و تداوم خود را حفظ و به‏پیش می‏برده‏اند. در اینجا دیده می‏شود که چنین قدرت‏ها هیچ‏گاهی صاحب آزادی و پیشرفت نگردیده و در آینده هم نخواهند گشت؛ مگر این‏که دولت خود را بر اساس نظام الهی-دولت واقعی اسلام- بنا کنند، زیرا دولتی که بر اساس مبدأ اسلام بنا گردد در آن صورت تسلیم هیچ قدرت استعماری نخواهد شد، بلکه با ارداه قوی تمام جغرافیا و حتی سایر جهان را به‏تصرف خود در خواهد آورد و در نتیجه علاوه بر آزادی و پیشرفت، نظام خالق را جایگزین نظام بشر(دموکراسی) خواهد نمود. ما مثال آن را می‏توانیم در تشکیل خلافت عثمانی در آسیای صغیره(ترکیه کنونی) در سال 1453م و فتح مرکز امپراتوری روم شرقی(بیزانس) و گسترش دولت اسلامی در قلب اروپا یاد آور شویم.

از جانب دیگر تحقق این مفکوره از نظر عملی هم امکان پذیر است، چنان‏که حدود یک‏صدوپنجاه سال قبل امریکا جزء از مستعمرات انگلستان به‏شمار می‏رفت، اما اکنون نه‏تنها این‏که بالای انگلستان بل بالای تمام کشورهای اروپایی و حتی آسیایی تسلط و نفوذ دارد. این در حالی است که ظرفیت نیروی بشری و سایر امکاناتی که ما مسلمانان در سرزمین‏های خود برای احیای نظام جهانی داریم، امکانات چشم‏گیری است. علاوه بر این، بشارت خالق را که سرانجام قدرت سیاسی-نظامی جهان از آن اسلام و مسلمانان خواهد بود نیز با خود داریم. پس این‏ها همه واقعیت‏های‏اند که تشکیل دولت واقعی اسلامی در جهان را امکان پذیر می‏سازند؛ آنچه که در حد رویا نه بل در واقع تحقق پذیر است.

منابع:

1-       فرهنگ، مير محمد صديق 1374؛ افغانستان در پنج قرن اخیر؛ تهران؛ ج 2؛ ص 728.

2-       یوری، داکتر تیخانف؛ نبرد افغانی استالین(سیاست قدرت های بزرگ در افغانستان)؛ مترجم: آریانفر عزیز.

نویسنده: احمدصدیق احمدی